Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi

Öz

Hayretȋ (ö.1534) Vardar Yeniceli bir sipahidir. Bu çalışmada temel alınan hacimli dȋvânı, halkın ilgisini fazlaca çekse de devlet erkanından ciddi bir iltifat görememiş, varlık içinde bir hayat süremeyen şair ilerleyen yaşlarda gözlerini kaybetmiştir. Bu yüzden olsa gerek üslubundaki karamsar ve ıstıraplı hayallerle aşk, ayrılık, ölüm konularını tekrar tekrar ele alır. Ayrıca şiirleri, tasavvufi terminolojiden de beslenir. Hayretȋ’nin tercih ettiği, ince ince işlediği mazmunların başındaysa hayvanlar gelir. Her biri yeryüzünün dengesine hizmet eden bu canlılar; uyumlu, dengeli ve güzellik fikri oluşturan meziyetlerle donatılmıştır. Şair seçtiği hayvanları kullanırken gâh kendisiyle gâh sevgiliyle gâh rakiple gâh dünyayla bütünleştirerek yahut taban taban zıtlıklar kurarak güçlü izahların peşine düşer. Bir yandan da estetik arayışlarla; hayranlık uyandırma, keyif verme, mutluluk oluşturma, heyecanlandırma, akılda kalma amacına hizmet eder.
Hayretȋ Dȋvânı’nda anka ve hüma gibi efsanelerde yaşayan hayvanların yanında; kuş (bülbül, papağan, şahin, doğan, karga), pervane, aslan, tilki, yılan, köpek, karınca, sinek gibi hayvanlar da çeşitli izahlar aracılığıyla estetikle hikâye edişe katkı sunar. Böylece şiirler doğal bir ahenk ve hareketlilik kazanır. Bu çalışmada; sanatsal algıya hizmet eden hayvanların hangi özellikleri ile öncelendiği, renk-biçim-yaratılış güzelliklerinin şiirde ne şekilde kullanıldığı, âşık-sevgili-rakip üçgenine hangilerinin alındığı incelenmiş ve beyitlerdeki kıssalarla, inanışlarla, önceliklerle çeşitlilik kazanan bu renkli âlem izah edilmeye çalışılmıştır.