Öz
Türkler, tarih boyunca çok geniş ve farklı coğrafyalarda hâkimiyet sürdü. Türklerin yaylak- kışlak hayatı konu olduğunda genellikle batı literatüründe göçebelik çerçevesinde ele alınır, “barbar” kavramıyla özdeşleştirilir. Türkiye’de yapılan çalışmalarda ise göçebelikten ziyade yaşam tarzından yola çıkarak bozkır kültürü, konar – göçer veya atlı göçerevli kültür içerisinde gösterilir. Atlı göçerevli kültürde, atlarla uzak mesafelere aile / boylarıyla hızla hareket eden Türk toplulukları teşkilat ve düzenlerini sağlar ve yeni yurtlar edinirler. En eski zamanları aydınlatan destanlar, içinde yaşanılan toplumun dünya görüşü, sahip olduğu inanç ve değerleri, sosyal yapı hakkında önemli bilgiler verir. Bu doğrultuda, atlı göçerevli yaşam tarzının önemli örneklerinden biri olan Oğuz Kağan Destanı, atlı göçerevli hayat tarzını ve kültürünü ve ideal insan tipini temsil eder. Bu makale, destanda atlı göçerevli kültürün yaşam tarzını, yaylak ve kışlak hayatını ortaya koymak amaçlı ele alındı. Oğuz Kağan Destanı’ndan hareketle atlı göçerevli yaşam tarzıyla yurt edindikleri yaylak ve kışlaklar arasında ilişki kuruldu. Atlı - göçerevli yaşamda yaylak – kışlaklar, Türklerin yaşadıkları coğrafya içerisindeki teşkilatlandırdığı mekânlardır. Makalede göçebe, konar –göçerlik veya atlı göçerevli terimleri ele alınırken Oğuz Kağan Destanı’nda yaylak ve kışlakların nasıl belirlendiği ve nereler olduğu tespit edildi. Makale sonucunda, destanda yaylak – kışlak hayatının ilk kuruluş özellikleri, töre ve orun- ülüş sistemiyle bağlantısı ile boylar arasında paylaştırıldığı, yaylak ve kışlaklara göçün mevsimlik yaşandığı görüldü.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- AGACANOV, Sergey Grigoreviç, Oğuzlar, Çev. Ekber N. Necef, Ahmet Annaberdiye, Selenge Yayınları, İstanbul 2002.
- BANARLI, Nihad Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, C. 1, İstanbul 1983.
- BAYAT, Fuzuli, “Oğuz Kağan Destanı Üzerine Yeni Düşünceler”, Türkler Ansiklopedisi, C. 4, Ankara 2002, ss.520-526.
- BAYKARA, Tuncer, “Göktürk Yazıtlarının Türk İskan (Yerleşme) Tarihindeki Yeri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, C. 38, 1990, ss.17-29.
- BİRAN, Michal, “Nomads as Agents Of Culturel Change , The Mongols and Eurasians Predecessors Nomadic Culture”, Edited By. Reuven Amitai, Michal Biran, University of Hawai’i Press, Honolulu, 2015, pp.1-9.
- DEER, Jozsef, “İstep Kültür”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 12, S. 1-2, 2017, ss.159-176.
- DEMİRCİ, Hikmet ve Şınaray Bürkütbayeva, “Kazak Misafirperverliği: Ülüş, Misafir Ağırlama ve Tabak Kültürü”, Milli Folklor Dergisi, 2020, Y. 32, S. 126, Ankara 2020, ss.198- 209.
- DURMUŞ, İlhami, “Türk Kültür Çevresinde Kültür Adlandırmaları”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, C. 8, S. 15, 2014, ss.269-298.
- ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi, İstanbul 1971.
- ESİN, Emel, İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1978.
- GÖKALP, Ziya Türk Medeniyet Tarihi, Haz. İsmail Aka, Kazım Yaşar Kopraman, Kültür Bakanlığı Yayınevi, İstanbul 1976.
- GÜLENSOY, Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, C. 1, Ankara 2007.
- GÜMÜŞÇÜ, Osman, “Yaylak ve Kışlak”, TDV İA, C. 2, ss.669-670.
- GÜNDÜZ, Tufan, Oğuz Kağan Destanı, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2019.
- İNAN, Abdulkadir, “Orun” ve Ülüş Meselesi”, Türk Hukuk ve İktisat Mecmuası, İstanbul 1931, ss.121-133.
- İNAN, Abdulkadir, “Türk Düğün Exogami İzleri”, Makaleler ve İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1968, s.341-349.
- KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Neşriyat Yayınları, İstanbul 1998.
- KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Bozkır Kültürü, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1987.
- KAPLAN, Mehmet “Oğuz Kağan- Oğuz Han Destanı”, Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Ankara 2003, ss.511- 519.
- KAŞGARLI, Mahmud, Divanı Lügat-it Türk Tercümesi, Çev. Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yayınları, C. III.
- KAYALI, Özcan, 8. 11. Yüzyıllar Arasında Göçebe Türklerin Yaylak ve Kışlak Hayatı, Marmara Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010.
- KHAZANOV, Anatoly M., Göçebe ve Dış Dünya, Çev. Ömer Suveren, Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2015.
- KRADİN, Nikolai N., Nomadism, Evolution and World –System: Pastoral Societies in Theories of Historical Development, Journal of World Systems Research, 8,(3), 2002, ss.368-388.
- KOCA, Salim, Türk kültürünün Temelleri, Ötüken Yayınevi, İstanbul 2007.
- KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Türk Edebiyat Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul 1980.
- KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Tarih Araştırmalarında Usul, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2017.
- OĞUZ, M. Öcal, “Destan Tanımı ve Eski Türk Destanları”, Milli Folklor Dergisi, Y.16, S. 62, Ankara 2004, ss.5-7
- ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, C. 1, Ankara 2010.
- ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, Türk Tarih Kurumu, C. 2, Ankara 1995.
- ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş I., Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1978.
- ROUX, Jean Paul, Türklerin Tarihi: Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl, Çev., Aykut Kazancıgil, Lale Arslan Özcan, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2017.
- RASONYİ Laszlo, Tarihte Türkler, Türk Kültürünün Araştırma Enstitüsü, Ankara 1993. SEZER, Baykan, Asya Tarihinde Su Boyu Ovaları ve Bozkır Uygarlıkları, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1979.
- ŞEN, Mesut, “Türklerde Kışlag ve Yaylag Kavramları Üzerine Düşünceler”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, C. 3, S.2, 2018, ss.131-148.
- TOGAN, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, Enderun Kitapevi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1981.
- TOGAN, Zeki Velidi, Bugünkü Türk İli (Türkistan) ve Yakın Tarihi) ,C.1, Güven Basımevleri, İstanbul 1942.
- TOGAN, Zeki Velidi, Oğuz Destanı-Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili, Enderun Yayınları, İstanbul 1982.
- TURAN, Osman, Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2014.
- ÜLKEN, Hilmi Ziya, Sosyoloji Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1969.
- YILMAZ, Anıl ve Cahit Telci, “Türk Kültür Terminolojisinde Göç Kavramı Üzerine”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 7, S. 2, 2010, ss.14-33.
Öz
Türkler, tarih boyunca çok geniş ve farklı coğrafyalarda hâkimiyet sürdü. Türklerin yaylak- kışlak hayatı konu olduğunda genellikle batı literatüründe göçebelik çerçevesinde ele alınır, “barbar” kavramıyla özdeşleştirilir. Türkiye’de yapılan çalışmalarda ise göçebelikten ziyade yaşam tarzından yola çıkarak bozkır kültürü, konar – göçer veya atlı göçerevli kültür içerisinde gösterilir. Atlı göçerevli kültürde, atlarla uzak mesafelere aile / boylarıyla hızla hareket eden Türk toplulukları teşkilat ve düzenlerini sağlar ve yeni yurtlar edinirler. En eski zamanları aydınlatan destanlar, içinde yaşanılan toplumun dünya görüşü, sahip olduğu inanç ve değerleri, sosyal yapı hakkında önemli bilgiler verir. Bu doğrultuda, atlı göçerevli yaşam tarzının önemli örneklerinden biri olan Oğuz Kağan Destanı, atlı göçerevli hayat tarzını ve kültürünü ve ideal insan tipini temsil eder. Bu makale, destanda atlı göçerevli kültürün yaşam tarzını, yaylak ve kışlak hayatını ortaya koymak amaçlı ele alındı. Oğuz Kağan Destanı’ndan hareketle atlı göçerevli yaşam tarzıyla yurt edindikleri yaylak ve kışlaklar arasında ilişki kuruldu. Atlı - göçerevli yaşamda yaylak – kışlaklar, Türklerin yaşadıkları coğrafya içerisindeki teşkilatlandırdığı mekânlardır. Makalede göçebe, konar –göçerlik veya atlı göçerevli terimleri ele alınırken Oğuz Kağan Destanı’nda yaylak ve kışlakların nasıl belirlendiği ve nereler olduğu tespit edildi. Makale sonucunda, destanda yaylak – kışlak hayatının ilk kuruluş özellikleri, töre ve orun- ülüş sistemiyle bağlantısı ile boylar arasında paylaştırıldığı, yaylak ve kışlaklara göçün mevsimlik yaşandığı görüldü.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- AGACANOV, Sergey Grigoreviç, Oğuzlar, Çev. Ekber N. Necef, Ahmet Annaberdiye, Selenge Yayınları, İstanbul 2002.
- BANARLI, Nihad Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, C. 1, İstanbul 1983.
- BAYAT, Fuzuli, “Oğuz Kağan Destanı Üzerine Yeni Düşünceler”, Türkler Ansiklopedisi, C. 4, Ankara 2002, ss.520-526.
- BAYKARA, Tuncer, “Göktürk Yazıtlarının Türk İskan (Yerleşme) Tarihindeki Yeri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, C. 38, 1990, ss.17-29.
- BİRAN, Michal, “Nomads as Agents Of Culturel Change , The Mongols and Eurasians Predecessors Nomadic Culture”, Edited By. Reuven Amitai, Michal Biran, University of Hawai’i Press, Honolulu, 2015, pp.1-9.
- DEER, Jozsef, “İstep Kültür”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 12, S. 1-2, 2017, ss.159-176.
- DEMİRCİ, Hikmet ve Şınaray Bürkütbayeva, “Kazak Misafirperverliği: Ülüş, Misafir Ağırlama ve Tabak Kültürü”, Milli Folklor Dergisi, 2020, Y. 32, S. 126, Ankara 2020, ss.198- 209.
- DURMUŞ, İlhami, “Türk Kültür Çevresinde Kültür Adlandırmaları”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, C. 8, S. 15, 2014, ss.269-298.
- ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi, İstanbul 1971.
- ESİN, Emel, İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1978.
- GÖKALP, Ziya Türk Medeniyet Tarihi, Haz. İsmail Aka, Kazım Yaşar Kopraman, Kültür Bakanlığı Yayınevi, İstanbul 1976.
- GÜLENSOY, Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, C. 1, Ankara 2007.
- GÜMÜŞÇÜ, Osman, “Yaylak ve Kışlak”, TDV İA, C. 2, ss.669-670.
- GÜNDÜZ, Tufan, Oğuz Kağan Destanı, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2019.
- İNAN, Abdulkadir, “Orun” ve Ülüş Meselesi”, Türk Hukuk ve İktisat Mecmuası, İstanbul 1931, ss.121-133.
- İNAN, Abdulkadir, “Türk Düğün Exogami İzleri”, Makaleler ve İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1968, s.341-349.
- KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Neşriyat Yayınları, İstanbul 1998.
- KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Bozkır Kültürü, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1987.
- KAPLAN, Mehmet “Oğuz Kağan- Oğuz Han Destanı”, Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Ankara 2003, ss.511- 519.
- KAŞGARLI, Mahmud, Divanı Lügat-it Türk Tercümesi, Çev. Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yayınları, C. III.
- KAYALI, Özcan, 8. 11. Yüzyıllar Arasında Göçebe Türklerin Yaylak ve Kışlak Hayatı, Marmara Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010.
- KHAZANOV, Anatoly M., Göçebe ve Dış Dünya, Çev. Ömer Suveren, Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2015.
- KRADİN, Nikolai N., Nomadism, Evolution and World –System: Pastoral Societies in Theories of Historical Development, Journal of World Systems Research, 8,(3), 2002, ss.368-388.
- KOCA, Salim, Türk kültürünün Temelleri, Ötüken Yayınevi, İstanbul 2007.
- KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Türk Edebiyat Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul 1980.
- KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Tarih Araştırmalarında Usul, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2017.
- OĞUZ, M. Öcal, “Destan Tanımı ve Eski Türk Destanları”, Milli Folklor Dergisi, Y.16, S. 62, Ankara 2004, ss.5-7
- ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, C. 1, Ankara 2010.
- ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, Türk Tarih Kurumu, C. 2, Ankara 1995.
- ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş I., Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1978.
- ROUX, Jean Paul, Türklerin Tarihi: Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl, Çev., Aykut Kazancıgil, Lale Arslan Özcan, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2017.
- RASONYİ Laszlo, Tarihte Türkler, Türk Kültürünün Araştırma Enstitüsü, Ankara 1993. SEZER, Baykan, Asya Tarihinde Su Boyu Ovaları ve Bozkır Uygarlıkları, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1979.
- ŞEN, Mesut, “Türklerde Kışlag ve Yaylag Kavramları Üzerine Düşünceler”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, C. 3, S.2, 2018, ss.131-148.
- TOGAN, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, Enderun Kitapevi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1981.
- TOGAN, Zeki Velidi, Bugünkü Türk İli (Türkistan) ve Yakın Tarihi) ,C.1, Güven Basımevleri, İstanbul 1942.
- TOGAN, Zeki Velidi, Oğuz Destanı-Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili, Enderun Yayınları, İstanbul 1982.
- TURAN, Osman, Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2014.
- ÜLKEN, Hilmi Ziya, Sosyoloji Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1969.
- YILMAZ, Anıl ve Cahit Telci, “Türk Kültür Terminolojisinde Göç Kavramı Üzerine”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 7, S. 2, 2010, ss.14-33.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 20 Temmuz 2021 |
| Gönderilme Tarihi | 18 Mayıs 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 Cilt: 3 Sayı: 6 |
