Öz
The lexicon of inscriptions written in Old
Turkic runiform script consists of about a thousand words. This study focuses on
comparison of directional nouns in inscriptions with the ones
in Yellow-Uyghur. In Old Turkic inscriptions, 15 directional
nouns are
recognized and 12 of these words exist in Yellow Uyghur. These directional
nouns are as follows: beru / beri / ver “to
this side”, iç / iş “inside”, kuz “north”, kuzı / kuzu “downwards, below, north” orto / orta / otra / horta “middle”, öndün
/ undun / ündün “east”, örixk “previous”, tas “exterior, outside”, utur / uttur / otur / oltur “in front of, against; in the
middle, within”, üze “above, on high”,
yan “side”, yur / yurı / yorı / yöri “south; upward,
a high ranking position,”. Among these directional nouns in Yellow Uighur,
only the term kuz “north” is used as
a word to indicate a direction. In addition, the terms kuzı / kuzu “downwards,
below, north” and yur / yurı “south; upwards”, öndün / undun / ündün
“east; above” survives in Yellow Uyghur both as directional noun and as cardinal direction terms.
Anahtar Kelimeler
Old Turkic Inscriptions Runiform Script Old Turkic Yellow Uyghur Directional Nouns Comparative Turcology
Kaynakça
- Referans1: Aksan, Doğan (2003), Dil, Şu Büyülü Düzen, Ankara: Bilgi Yayınevi.
- Referans2: Arat, Reşit Rahmeti (1998), Kutadgu Bilig II, Çeviri, 7 bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Referans3: Arat, Reşit Rahmeti (1999), Kutadgu Bilig I, Metin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Referans4: Ayazlı, Özlem (2016), Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Referans5: Ayazlı, Özlem (2019), “Altun Yaruk Sudur’da Çekim Edatları” International Journal of Old Uyghur Studies, Cilt: 1, Sayı: 1, Haziran: 39-72.
- Referans6: Ayazlı, Özlem (2019), “Sarı Uygurca Üzerine Etimolojik Denemeler: O-Ö Maddeleri”, Turkish Studies Language and Literature, Cilt: 14, Sayı 2: 323-344.
- Referans7: Ayazlı, Özlem (2019), “Sarı Uygurca Üzerine Etimolojik Denemeler: U-Ü Maddeleri”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 59, Sayı: 1, Haziran: 1-26.
- Referans8: Aydın, Erhan (2015), Yenisey Yazıtları, Konya: Kömen Yayınları.
- Referans9: Aydın, Erhan (2015), Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor), 3. bs., Konya: Kömen Yayınları.
- Referans10: Chen, Zongzhen, Lei, Xuanchun (1990), Zhongguo Tujue Yuzu Yuyan Cihui Ji, (Çin’deki Türk Dillerinin Sözlüğü), Pekin: Milletler Yayınevi.
- Referans11: Clauson, Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Clarendon Press.
- Referans12: Dwyer, Arienne (2000), “Consonantalization and Obfuscation”. In Goksel, Aslı & Cecilia Kerslake, eds. 2000. Studies on Turkish and Turkic Linguistics. Proceedings of the Ninth International Conference on Turkish Linguistics. Lincoln College, Oxford, 12-14, Wiesbaden: Harrassowitz, pp. 423–432.
- Referans13: Kaya, Ceval (1994), Uygurca Altun Yaruk: Giriş, Metin, Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Referans14: Lessing, Ferdinand D. (2003), Moğolca-Türkçe Sözlük, Çeviren: Günay Karaağaç, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Referans15: Li, Yong-Sŏng (2004), Türk Dillerinde Sontakılar, İstanbul.
- Referans16: Malov, Sergey Yefimoviç (1957), Yazık jyoltıh uygurov: slovar i grammatika, Alma-Ata.
- Referans17: Malov, Sergey Yefimoviç (1967), Yazık jyoltıh uygurov: Teksti i perevodı, Moskva.
- Referans18: Nugteren, Hans, Roos, Marti (2006), “Prolegomena to the classification of Western Yugur”, Exploring the Eastern Frontiers of Turkic, Ed. Marcel Erdal and Irina Nevskaya, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden: 99-130.
- Referans19: Ölmez, Mehmet (2012), Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistandaki Eski Türk Yazıtları, Metin-Çeviri-Sözlük, Ankara: BilgeSu Yayınları.
- Referans20: Räsänen, Martti (1969), Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki.
- Referans21: Roos, Martina Erica (2000), The WesterFGn Yugur (Yellow Uygur) Language, Grammar, Text, Vocabulary. (yayınlanmamış doktora tezi). Rijks Üniversitesi, Leiden.
- Referans22: Röhrborn, Klaus, Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien: a -ärŋäk 1-6, Wiesbaden, 1977-1996.
- Referans23: Skvortsov, M. İ (1982), Çăvaşla-vırăsla slovar′ Çuvaşsko-russkiy slovar', Moskva.
- Referans24: Şirin, Hatice (2016), Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
- Referans25: Tenişev, E. Rahimoviç (1976), Stroy sarıg-yugurskogo yazıka, Moskva.
- Referans26: Tekin, Talat (1985) “Üze Zarfı Hakkında”, V. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, I. Türk Dili, Cilt I, İstanbul: 253-260.
- Referans27: Tekin, Talat (2000), Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 9
Öz
Eski
Türklere ait runik alfabe ile yazılmış yazıtların söz varlığı yaklaşık bin
küsur kelimeden oluşmaktadır. Bu çalışmada, yazıtların söz varlığının yalnızca
bir kısmını oluşturan yer-yön adları üzerinde durulmaktadır. Eski Türk yazıtlarında
yer-yön adı ile ilgili 15 sözcük geçmektedir. Bu yer-yön adlarından 12’si Sarı
Uygurcada tespit edilmiştir. Söz konusu yer-yön adları şunlardır: beru / beri / ver “buraya, burasına”, iç / iş “iç, içeri”, kuz “kuzey”,
kuzı / kuzu “aşağı, alt, kuzey”
orto / orta / otra / horta “orta”, öndün / undun / ündün “doğu”, örixk “önceki”, tas
“dış, dış yüz”, utur / uttur / otur / oltur “önünde,
karşısında; ortasında, içinde”, üze “üstünde,
üzerinde”, yan “yan, taraf”, yur
/ yurı / yorı / yöri “güney; yukarı, yukarıya; üst düzey
bir makam, mevki”. Sarı Uygurcada tespit edilen bu yer-yön adlarından yalnızca kuz “kuzey” sözcüğü coğrafi bir yön adı
olarak kullanılmaktadır. Buna ek olarak, kuzı
/ kuzu “aşağı, alt, kuzey”, yur
/ yurı “güney;
yukarı, yukarıya” ve öndün / undun /
ündün “doğu; üst, yukarı”
sözcükleri hem yer-yön adı hem de coğrafi bir yön adı olarak varlığını
sürdürmektedir.
Anahtar Kelimeler
Eski Türk Yazıtları Runik Alfabe Eski Türkçe Sarı Uygurca Yer-yön Adları Karşılaştırmalı Türkoloji
Kaynakça
- Referans1: Aksan, Doğan (2003), Dil, Şu Büyülü Düzen, Ankara: Bilgi Yayınevi.
- Referans2: Arat, Reşit Rahmeti (1998), Kutadgu Bilig II, Çeviri, 7 bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Referans3: Arat, Reşit Rahmeti (1999), Kutadgu Bilig I, Metin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Referans4: Ayazlı, Özlem (2016), Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Referans5: Ayazlı, Özlem (2019), “Altun Yaruk Sudur’da Çekim Edatları” International Journal of Old Uyghur Studies, Cilt: 1, Sayı: 1, Haziran: 39-72.
- Referans6: Ayazlı, Özlem (2019), “Sarı Uygurca Üzerine Etimolojik Denemeler: O-Ö Maddeleri”, Turkish Studies Language and Literature, Cilt: 14, Sayı 2: 323-344.
- Referans7: Ayazlı, Özlem (2019), “Sarı Uygurca Üzerine Etimolojik Denemeler: U-Ü Maddeleri”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 59, Sayı: 1, Haziran: 1-26.
- Referans8: Aydın, Erhan (2015), Yenisey Yazıtları, Konya: Kömen Yayınları.
- Referans9: Aydın, Erhan (2015), Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor), 3. bs., Konya: Kömen Yayınları.
- Referans10: Chen, Zongzhen, Lei, Xuanchun (1990), Zhongguo Tujue Yuzu Yuyan Cihui Ji, (Çin’deki Türk Dillerinin Sözlüğü), Pekin: Milletler Yayınevi.
- Referans11: Clauson, Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Clarendon Press.
- Referans12: Dwyer, Arienne (2000), “Consonantalization and Obfuscation”. In Goksel, Aslı & Cecilia Kerslake, eds. 2000. Studies on Turkish and Turkic Linguistics. Proceedings of the Ninth International Conference on Turkish Linguistics. Lincoln College, Oxford, 12-14, Wiesbaden: Harrassowitz, pp. 423–432.
- Referans13: Kaya, Ceval (1994), Uygurca Altun Yaruk: Giriş, Metin, Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Referans14: Lessing, Ferdinand D. (2003), Moğolca-Türkçe Sözlük, Çeviren: Günay Karaağaç, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Referans15: Li, Yong-Sŏng (2004), Türk Dillerinde Sontakılar, İstanbul.
- Referans16: Malov, Sergey Yefimoviç (1957), Yazık jyoltıh uygurov: slovar i grammatika, Alma-Ata.
- Referans17: Malov, Sergey Yefimoviç (1967), Yazık jyoltıh uygurov: Teksti i perevodı, Moskva.
- Referans18: Nugteren, Hans, Roos, Marti (2006), “Prolegomena to the classification of Western Yugur”, Exploring the Eastern Frontiers of Turkic, Ed. Marcel Erdal and Irina Nevskaya, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden: 99-130.
- Referans19: Ölmez, Mehmet (2012), Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistandaki Eski Türk Yazıtları, Metin-Çeviri-Sözlük, Ankara: BilgeSu Yayınları.
- Referans20: Räsänen, Martti (1969), Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki.
- Referans21: Roos, Martina Erica (2000), The WesterFGn Yugur (Yellow Uygur) Language, Grammar, Text, Vocabulary. (yayınlanmamış doktora tezi). Rijks Üniversitesi, Leiden.
- Referans22: Röhrborn, Klaus, Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien: a -ärŋäk 1-6, Wiesbaden, 1977-1996.
- Referans23: Skvortsov, M. İ (1982), Çăvaşla-vırăsla slovar′ Çuvaşsko-russkiy slovar', Moskva.
- Referans24: Şirin, Hatice (2016), Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
- Referans25: Tenişev, E. Rahimoviç (1976), Stroy sarıg-yugurskogo yazıka, Moskva.
- Referans26: Tekin, Talat (1985) “Üze Zarfı Hakkında”, V. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, I. Türk Dili, Cilt I, İstanbul: 253-260.
- Referans27: Tekin, Talat (2000), Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 9
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dil Çalışmaları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Cilt: 1 Sayı: 2 |
Kaynak Göster
Uluslararası Eski Uygurca Çalışmaları