Osmanlı Bilimi Araştırmaları

Öz

Avrupa’da, 19. yüzyılından itibaren sanayide ve şehirlerin
aydınlatılmasında kullanılmaya başlanan elektrik enerjisi, Osmanlı Devleti’ne
oldukça geç girmiştir. Yirminci yüzyılın başından itibaren şehirlerin elektrikle
aydınlatılması ve elektrikli tramvayların işletilmesi için pek çok yabancı şirkete
imtiyazlar verilmiş, ancak beklenen neticeler alınamamış, elektrik üretimi ve
tüketimi ülke geneline yayılamamıştır.
Mustafa Kemal Atatürk’ün öncülüğünde kurulan Türkiye Cumhuriyeti’ne
başkentlik eden Ankara şehrinin elektrikle aydınlatılması için 1924 yılında
teşebbüse geçilmiş, belediyenin idaresinde ilk elektrik santrali kurulmuştur.
Şehrin hızla büyümesi elektriğe olan ihtiyacı da artırmış, 24 Mart 1927 tarihinde
Nafıa Vekâleti ile Stettiner Chamotte-Fabrik Anonim Şirketi arasında bir
anlaşma imzalanarak, şehrin elektrik üretim ve dağıtım işi bu şirkete
devredilmiştir. 60 yıllık imtiyaz alan Şirket, Ankara’da elektrik üretim ve
dağıtım işini gerçekleştirmek için, 1 Ocak 1929 tarihinden itibaren faaliyete
başlayan, “Ankara Elektrik Türk Anonim Şirketi”ni kurmuştur. Şirket, daha
sonra “Ankara Elektrik ve Havagazı Şirketi” adını almış ve 1939 yılında
hükümet tarafından satın alınmıştır.
Çalışmamızda, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’ndeki belgelere
dayanarak, Cumhuriyet’in ilk yıllarında Ankara’da elektrik üretimi ve
dağıtımına yönelik atılan adımlar; Ankara Elektrik Türk Anonim Şirketi’nin
1929-1939 yılları arasındaki faaliyeti; gelir-gider durumu; idare heyeti; elektrik
üretim ve dağıtım kapasitesi; karşılaşılan güçlükler; açılan santraller ve
kapasiteleri; elektrik ücretindeki dalgalanmalar; şirketin hükümetle olan
ilişkileri hakkında bilgi verilecektir. Amacımız, elektrik enerjisinin
Türkiye’deki tarihi gelişimi ve Ankara şehir tarihine yönelik araştırmalara katkı
sağlamaktır.