Araştırma Makalesi
Yıl 2022,
Cilt: 9 Sayı: 2, 404 - 428, 19.12.2022
Öz
In the history of Turkish literature, a wide range of literary works such as mesnevi, divan, mecmua, poetic dictionary (manzum sözlük) and collection of biographies (tezkire) have been produced. One of these literary works is the commentary (şerh). Many commentaries have been written on the poetic dictionaries. Constituting one of the most important sources of education in the Ottoman Empire, the poetic dictionaries were used in the first stage of secondary language training. These dictionaries contained the essential words and concepts as well as the rules of grammar in the desired language.
The demand for such dictionaries increased after the Turkish-Persian poetic dictionary entitled Tuhfe-yi Şâhidi. Some of their special features include their description of how to pronounce the defined words with vowel points and the explanation of grammar rules in the light of specific examples. This study begins by providing information about poetic dictionaries and their commentaries, after which it portrays a specific edition of the commentary on Tuhfe-yi Vehbî with focus on its author, Hamdî. It also cites the sources used in the commentary specifying the related commentary method. The transcripts of pages 1b-9b are provided in the text section, while the appendix includes the first pages of the commentary, page 8b where the name ‘Hamdî’ is mentioned and the photograph of the last page containing the seal marking the end of the book (temmet record).
Kaynakça
- Averbek, Güler Doğan, “Dillerinden Biri Türkçe Olan Manzum Sözlükler Üzerine Yapılan Çalışmalar Bibliyografyası”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 21, İstanbul 2018.
- Aynur, Hatice vd., Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX: Metnin Hâlleri: Osmanlı’da Te’lif, Tercüme ve Şerh, Klasik Yay., İstanbul 2014.
- Bayram, Yavuz, “Divan Şiiri Metinlerinin Ontolojik Tahlili Üzerine”, Prof. Dr. Abdülkadir Karahan Anısına Uluslararası Divan Edebiyatı Sempozyumu, İstanbul: Beykoz Bel. Yay. 2008, s. 167-182.
- Bingöl, Ulaş, “Ontolojik Metin Tahlili Hakkında Bazı Tespitler”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 14, İstanbul 2019, s. 144-153.
- Birışık, Abdülhamit, “Tefsîr”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XL (2011), s. 290-294.
- Dağlar, Abdülkadir, “Vassâf Tarihi Şerhinden Hareketle Şerh Kaynakları Meselesi”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2/4 Fall, 2007, s. 293-307.
- Dilçin, Cem, “Fuzûli’nin Bir Gazelinin Şerhi ve Yapısal Yönden İncelenmesi”, Türkoloji Dergisi, 9, Ankara 1991, s. 43-98.
- ________, “Sitilistik Açıdan “Öncelemeler” ve Fuzulî’nin Şiirlerinde ‘Yüklem Öncelemesi’”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1, İstanbul 2008, s. 41-94.
- Ertek Morkoç, Yasemin, “Hâfız-ı Şîrâzî’nin Bir Gazelini Yapısal Yönden İnceleme Denemesi”, Dergâh Dergisi, 16/190 , İstanbul 2005, s. 17-20.
- Güleç, İsmail, “Dağılmış İncileri Toplamaya Yardım Etmek: Şerh Tasnifi Meselesine Küçük Bir Katkı”, Turkish Studies International Periodical For The The Languages, Literature and History of Turkish and Turkic, 4/6 Fall, 2009, s. 213-230.
- Gümüş, Zehra, “Klasik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Şerhleri”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2/4, 2007, s. 423-431.
- Hamdî, Şerh-i Tuhfe-yi Vehbî, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Mehmed Âsım Bey Koleksiyonu, No. 34 MA 682.
- İnce, Ömer, “Hafız’ın Bir Gazeline Modern Yaklaşımla Açımlama (Şerh/Tahlil) Uygulama Denemesi”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4/6 Fall, 2009, s. 251-274.
- Kara, İsmail, İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not, Dergâh Yay., İstanbul 2014.
- Kılıç, Atabey, “Klâsik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Yazma Geleneği ve Türkçe-Arapça Sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyan”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Kayseri 2006, s. 65-77.
- ________, Klasik Türk Edebiyatı Makaleler, Ankara: Turkish Studies Yay. 2007.
- ________, Mustafa bin Osman Keskin Manzume-i Keskin, TDK Yay., Ankara 2009.
- ________, “Geleneksel Şerh ve Modern Metin İncelemelerine Genel Bir Bakış: Metotlar, Çalışmalar, Beklentiler”, Turkish Studies International Periodical For The The Languages, Literature and History of Turkish and Turkic, 4/6 Fall, 2009, s. 326-334.
- ________, “Manzum Sözlükler Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, 200 Yıl Sonra Mütercim Âsım ve Türkiye’de Sözlük Çalışmaları, Gazi Kültür A.Ş Yay., Gaziantep 2021.
- Kortantamer, Tunca, Eski Türk Edebiyatı Makaleler, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2004. Mengi, Mine, Divan Şiiri Yazıları, Akçağ Yay., Ankara 2010.
- Mermer, Kenan, Klâsik Şerh Geleneğinde Üslûp Kasîde-i Bürde Örneği, İz Yay., İstanbul 2018.
- Öz, Yusuf, “Tuhfe-yi Vehbî Şerhleri”, İlmî Araştırmalar, 5, İstanbul 1997, s. 219-232.
- ________, Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, TDK Yay., Ankara 2010.
- Sona, Fatih, “Necâtî Bey’in Garîb Redifli Gazelinin Ontolojik Analiz Metoduyla İncelenmesi”, Sosyal Bilimler Dergisi (The Journal of Social Sciences), 5/22, Malatya 2018, s. 131-142.
- Tanyıldız, Ahmet, Mes’ûd Lutfî Efendi Tuhfe-yi Lutfî (Türkçe-Farsça Manzum Sözlük), Akademi Yay., İstanbul 2013.
- Tarlan, Ali Nihad, Edebiyat Meseleleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1981.
- Tökel, Dursun Ali, “Ontolojik Analiz Metodu ve Bu Metodun Bâkî’nin Bir Gazeline Uygulanışı”, Yedi İklim Dergisi, 74, İstanbul 1996, s. 53-59.
- ________, “Bir Gazel Anlambilimle Nasıl Anlaşılır?”, Dergâh Dergisi, 150, İstanbul 2002, s. 10-23.
- Yavuz, Yusuf Şevki, “Te’vîl”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XLI (2012), s. 28-31.
- Yavuz, Seyit, “Sahhâf Ahmed Rüşdî’nin Şerh-i Dîvân-ı Urfî-i Şîrâzî Adlı Eseri”, Türkiyat Mecmuası, 30/2, 2020, s. 757-790. ________, Mehmed Lebîb Efendi’nin Tuhfe-yi Vehbî Şerhi: Müntehab-ı Lebîb (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas 2021.
- Yazar, Sadık, Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2011.
- Yeniterzi, Emine, “Metin Şerhi İle İlgili Görüşler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 5, 1999, s. 59-68.
- Yılmaz, Ozan, “Klasik Şerh Edebiyatı Literatürü”, Türkiyat Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), 5, 9, (2007), s. 271-304.
- ________, Gülistan Şerhi (Sudî-i Bosnevî), İstanbul: Çamlıca Yay. 2012.
- ________, “Şârihin Kütüphanesinden: Bosnalı Ahmed Sûdî’nin Gülistân Şerhinde Kullandığı Kaynaklar”, 1/1, 2018, s. 187-202.
- ________, Lisânü’l-Acem Ferheng-i Şu’ûrî-Hasan Şu’ûrî Efendi, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2019.
Yıl 2022,
Cilt: 9 Sayı: 2, 404 - 428, 19.12.2022
Öz
Türk edebiyatı tarihinde mesnevi, divan, mecmua, manzum sözlük, tezkire gibi birçok farklı türde edebî eser yazılmıştır. Bu edebî eserlerden biri de şerhlerdir. Manzum sözlükler de üzerine şerh yazılan eserler arasındadır. Osmanlı eğitim-öğretim hayatının en önemli kaynaklarından olan manzum sözlükler, ikinci dil öğretiminin ilk aşamasında her zaman kullanılmıştır. Manzum sözlüklerde hangi dil öğretilmek isteniyorsa o dilde çocukların öğrenmeleri gereken temel kelime ve kavramlarla gramer kuralları anlatılmıştır.
Tuhfe-yi Şâhidî isimli Türkçe-Farsça manzum sözlükten sonra bu tür sözlüklere rağbet artmıştır. Manzum sözlüklerde ele alınan ve karşılığı verilen birçok kelimenin hareke kayıtlarıyla nasıl okunmaları gerektiği, gramer kurallarının örneklerle anlatılması manzum sözlük şerhlerinin en önemli faydalarındandır. Bu çalışmada manzum sözlükler ve şerhler hakkında bilgi verilmiş, ele alınan Tuhfe-yi Vehbî şerhinin nüsha tavsifi yapılarak eserin kime ait olabileceği üzerinde durulmuş, şârihin şerh metodu belirtilerek şerhte kullanılan kaynaklar zikredilmiştir. Son bölümde bazı varaklar okunarak transkribe edilmiş, ek kısmına eserin ilk varakları ile son varağına ait fotoğraflar koyulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Averbek, Güler Doğan, “Dillerinden Biri Türkçe Olan Manzum Sözlükler Üzerine Yapılan Çalışmalar Bibliyografyası”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 21, İstanbul 2018.
- Aynur, Hatice vd., Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX: Metnin Hâlleri: Osmanlı’da Te’lif, Tercüme ve Şerh, Klasik Yay., İstanbul 2014.
- Bayram, Yavuz, “Divan Şiiri Metinlerinin Ontolojik Tahlili Üzerine”, Prof. Dr. Abdülkadir Karahan Anısına Uluslararası Divan Edebiyatı Sempozyumu, İstanbul: Beykoz Bel. Yay. 2008, s. 167-182.
- Bingöl, Ulaş, “Ontolojik Metin Tahlili Hakkında Bazı Tespitler”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 14, İstanbul 2019, s. 144-153.
- Birışık, Abdülhamit, “Tefsîr”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XL (2011), s. 290-294.
- Dağlar, Abdülkadir, “Vassâf Tarihi Şerhinden Hareketle Şerh Kaynakları Meselesi”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2/4 Fall, 2007, s. 293-307.
- Dilçin, Cem, “Fuzûli’nin Bir Gazelinin Şerhi ve Yapısal Yönden İncelenmesi”, Türkoloji Dergisi, 9, Ankara 1991, s. 43-98.
- ________, “Sitilistik Açıdan “Öncelemeler” ve Fuzulî’nin Şiirlerinde ‘Yüklem Öncelemesi’”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1, İstanbul 2008, s. 41-94.
- Ertek Morkoç, Yasemin, “Hâfız-ı Şîrâzî’nin Bir Gazelini Yapısal Yönden İnceleme Denemesi”, Dergâh Dergisi, 16/190 , İstanbul 2005, s. 17-20.
- Güleç, İsmail, “Dağılmış İncileri Toplamaya Yardım Etmek: Şerh Tasnifi Meselesine Küçük Bir Katkı”, Turkish Studies International Periodical For The The Languages, Literature and History of Turkish and Turkic, 4/6 Fall, 2009, s. 213-230.
- Gümüş, Zehra, “Klasik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Şerhleri”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2/4, 2007, s. 423-431.
- Hamdî, Şerh-i Tuhfe-yi Vehbî, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Mehmed Âsım Bey Koleksiyonu, No. 34 MA 682.
- İnce, Ömer, “Hafız’ın Bir Gazeline Modern Yaklaşımla Açımlama (Şerh/Tahlil) Uygulama Denemesi”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4/6 Fall, 2009, s. 251-274.
- Kara, İsmail, İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not, Dergâh Yay., İstanbul 2014.
- Kılıç, Atabey, “Klâsik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Yazma Geleneği ve Türkçe-Arapça Sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyan”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Kayseri 2006, s. 65-77.
- ________, Klasik Türk Edebiyatı Makaleler, Ankara: Turkish Studies Yay. 2007.
- ________, Mustafa bin Osman Keskin Manzume-i Keskin, TDK Yay., Ankara 2009.
- ________, “Geleneksel Şerh ve Modern Metin İncelemelerine Genel Bir Bakış: Metotlar, Çalışmalar, Beklentiler”, Turkish Studies International Periodical For The The Languages, Literature and History of Turkish and Turkic, 4/6 Fall, 2009, s. 326-334.
- ________, “Manzum Sözlükler Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, 200 Yıl Sonra Mütercim Âsım ve Türkiye’de Sözlük Çalışmaları, Gazi Kültür A.Ş Yay., Gaziantep 2021.
- Kortantamer, Tunca, Eski Türk Edebiyatı Makaleler, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2004. Mengi, Mine, Divan Şiiri Yazıları, Akçağ Yay., Ankara 2010.
- Mermer, Kenan, Klâsik Şerh Geleneğinde Üslûp Kasîde-i Bürde Örneği, İz Yay., İstanbul 2018.
- Öz, Yusuf, “Tuhfe-yi Vehbî Şerhleri”, İlmî Araştırmalar, 5, İstanbul 1997, s. 219-232.
- ________, Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, TDK Yay., Ankara 2010.
- Sona, Fatih, “Necâtî Bey’in Garîb Redifli Gazelinin Ontolojik Analiz Metoduyla İncelenmesi”, Sosyal Bilimler Dergisi (The Journal of Social Sciences), 5/22, Malatya 2018, s. 131-142.
- Tanyıldız, Ahmet, Mes’ûd Lutfî Efendi Tuhfe-yi Lutfî (Türkçe-Farsça Manzum Sözlük), Akademi Yay., İstanbul 2013.
- Tarlan, Ali Nihad, Edebiyat Meseleleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1981.
- Tökel, Dursun Ali, “Ontolojik Analiz Metodu ve Bu Metodun Bâkî’nin Bir Gazeline Uygulanışı”, Yedi İklim Dergisi, 74, İstanbul 1996, s. 53-59.
- ________, “Bir Gazel Anlambilimle Nasıl Anlaşılır?”, Dergâh Dergisi, 150, İstanbul 2002, s. 10-23.
- Yavuz, Yusuf Şevki, “Te’vîl”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XLI (2012), s. 28-31.
- Yavuz, Seyit, “Sahhâf Ahmed Rüşdî’nin Şerh-i Dîvân-ı Urfî-i Şîrâzî Adlı Eseri”, Türkiyat Mecmuası, 30/2, 2020, s. 757-790. ________, Mehmed Lebîb Efendi’nin Tuhfe-yi Vehbî Şerhi: Müntehab-ı Lebîb (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas 2021.
- Yazar, Sadık, Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2011.
- Yeniterzi, Emine, “Metin Şerhi İle İlgili Görüşler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 5, 1999, s. 59-68.
- Yılmaz, Ozan, “Klasik Şerh Edebiyatı Literatürü”, Türkiyat Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), 5, 9, (2007), s. 271-304.
- ________, Gülistan Şerhi (Sudî-i Bosnevî), İstanbul: Çamlıca Yay. 2012.
- ________, “Şârihin Kütüphanesinden: Bosnalı Ahmed Sûdî’nin Gülistân Şerhinde Kullandığı Kaynaklar”, 1/1, 2018, s. 187-202.
- ________, Lisânü’l-Acem Ferheng-i Şu’ûrî-Hasan Şu’ûrî Efendi, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2019.
Toplam 36 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 19 Aralık 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 9 Sayı: 2 |