Research Article
BibTex RIS Cite

EKMEK VE EKMEKÇİ ESNAFINA DAİR BİR İNCELEME: URFA (1822-1918)

Year 2024, Volume: 48 Issue: 2, 165 - 177, 30.12.2024

Abdullah Ekinci , Rahime Türkmen

Abstract

In Urfa, bread was baked in homes as well as in bakeries located in various neighbourhoods of the city. The professional bakeries that emerged with urbanisation led to the emergence of a new profession, bakery. Our study focuses on bread, which is one of the basic food products, and the bakers who were responsible for the production of this bread. In this context, it is aimed to examine the bread bakeries in Urfa, the weights and prices of the bread produced, and the social life of the bakers. It should be noted that the study to be conducted within this framework has many findings. One of the findings is the fact that the organisation of the bread shopkeepers is located in various districts of the city, unlike other tradesmen groups. The other is that most of the shops of these tradesmen, who contributed to the commercial cycle of the city, belonged to a foundation. This situation not only provided income to the foundations to which they were affiliated, but also contributed to the physical fabric of the city. Serving the residents of Urfa, tradesmen also produced bread and rusks for the army when the need arose. Among the other findings of the study is that the rusks prepared by the cooperative method were delivered to the military headquarters with keleks. Our spatial limitation includes the kaza of Urfa. Our temporal limitation covers the years 1822-1918. However, in order to ensure the integrity of the study, it was necessary to mention the 17th and 18th centuries. Since the records on the socio-economic life of the baker's tradesmen, such as the records related to the sale and purchase transactions and the supervision of the tradesmen contain data on the socio-economic life of the baker's tradesmen, the Urfa Kadi Registers are one of our reference sources. In addition, the documents found in the archive in retail form, the records of the foundations' evkafs and the works of research on the subject are among the sources we have benefited from. In the study focusing on bread and bread makers; data document analysis from qualitative research methods was used. A case study was analysed.

Keywords

Urfa Bread Bakeries

References

  • Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşiv Belgeleri (BOA)
  • Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri (A.DVNS. MHM. d)
  • BOA, A.DVNS. MHM. d. 134 (H. 30 Ramazan 1139/ M 21 Mayıs 1727).
  • Evkâf Defterleri (EV. d.)
  • BOA, EV. d. 12373. (H 29 Zilhicce 1260/ M9 Ocak 1845)
  • BOA, EV. d. 15803. (H. 29 Zilhicce 1272/ M 31 Ağustos 1856).
  • Meşihat Defterleri Urfa Kadı Sicilleri (UŞS) 204,205,206,207,208,209,211,212,213,214,215,216,217,218,219,221,222,223,224,225, 226.
  • Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye Müdüriyeti (DH. EUM)
  • BOA, DH. EUM. 14.20. (H. 25 Muharrem 1333/M.13 Aralık 1914).
  • BOA, DH. EUM. 15.71.2 (H. 25 Zilhicce 1333/M 3 Kasım 1915).
  • BOA, DH. EUM. 15.71.3(H. 25 Zilhicce 1333/M 3 Kasım 1915).
  • BOA, DH. EUM. 15.71.5(H. 25 Zilhicce 1333/M 3 Kasım 1915).
  • Dâhiliye Nezâreti İdare-i Umûmiye Dâhiliye Evrakı (DH. İ. UM)
  • BOA, DH. İ. UM. 20.2 (H. 25 Rebiülevvel 1336/ M.8 Ocak 1918).
  • Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye Müdüriyeti İkinci Şube (DH. EUM 2. Şb.)
  • BOA, DH. EUM. 2. Şb. 2/56. 73.63.2.
  • Şûrâ-yı Devlet (ŞD)
  • BOA, ŞD. 1283. 2.1. (H. 12 Safer 1332/ M 1 Şubat 1912).
  • BOA, ŞD. 2248. 6.1. (H. 4 Rebiülahir 1332/ M2 Mart 1914).
  • Maliyeden Müdevver Defterler (MAD. d)
  • BOA, MAD. d. 3260 (H 29 Zilhicce 1020/ 3 Mart 1612).
  • Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGM. d)
  • VGM. d. 2167. (H1 Recep 1281/M 30 Kasım 1864)
  • Dustûr, Tertip I, Cilt II.
  • MECLİSİ AYÂN ZABIT CERİDESİ
  • M.A. Zabıt Ceridesi, Devre 3, C. 1. (H. 12 Cemaziyelevvel 1336/M 23 Şubat 1918).
  • TBMM ZABIT CERİDESİ
  • T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre I, C. 3.
  • Araştırma Eserler; Ansiklopediler, Kitaplar, Tezler ve Makaleler
  • Asoğlu, İ. (2019). Birliktelikten Yol Ayrımına Urfa Kazasında Gayrimüslimler (1880-1910), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü.
  • Asoğlu, İ. (2014). 223 Numaralı Şanlıurfa Şer‘iyye Siciliˈnin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi (H.1304-1334/M.1887-M.1916,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Aynural, S. (2017). İstanbul’un Değirmencileri ve Fırıncıları (1750-1840), Suraiya Faroqhı, Randı Deguılhem, Ortadoğu’da Zanaatlar ve Zanaatkârlar, (1. Basım, 170-213), İstanbul: Alfa Yayınları.
  • Aysu, A. (2019). Buğday Beslenme Kültürü ve politikalar, buğdayın Akdeniz’deki yolculuğu, Ed. Alp Yücel Kaya, İzmir Büyükşehir Belediyesi Akdeniz Akademisi. DOI: 10.32325/iaak.1802712
  • Benzer, Z (2015). 222 Numaralı Urfa Şer‘iyye Sicilinin (Birinci Kısım) Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (H. 1308-1309/M. 1891-1892), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), KTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
  • Braudel, F. Maddi Uygarlık Ekonomi ve Kapitalizm XV- XVII. Yüzyıllar, 1. bs, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: Gece Yayınları, I.
  • Bilgin, A. (2023). Ekmek fırının ağzında: Kanuni dönemi İstanbul’unda fırınlar, ekmekçiler ve ekmekler, KADİM, (6), 1-48. DOI:10.54462/kadim.1300586
  • Borrell, F. Etc, (2015), Synchronous and Cultural Change in the Emergence of Agricultural Economies 10,000 Years Ago in the Levant, Plos One, 10, (8), 1-19. DOI:10.1371/journal.pone.0134810
  • Bostan, İ. (1992). Bahriye Teşkilâtı: XVII Yüzyılda Tersâne-i Amire, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Camgöz, M. (2017). Ekmek, Buğday ve Şehir 19. Yüzyıl İstanbul’unda İaşe Meselesi, (1. Baskı), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
  • Çoban, H. (2018). 206/3 Numaralı Urfa Şer‘iyye Siciliˈnin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi (367-602,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Demirtaş, M. (2015). Osmanlı’da Fırıncı Esnafının Yaptığı Usulsüzlükler ve Uygulanan Yaptırımlar, ed. Emine
  • Gürsoy Naskali, Ekmek Kitabı, (2. Baskı,ss 221-244), İstanbul: Kitabevi 586 Yayınları.
  • Dündar, F. (2002). İttihat ve Terakki’nin Müslümanları iskân politikası 1913-1918, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Ekinci, A. (2016). Urfa’da Mutfak ve Mutfak Kültürünün Tarihi Arka Plânı, Tandırlıktan Gelen Lezzet Geleneksel Urfa Yemekleri, Ed. Ebru Okutan Akalın, (3. Basım, ss 374-377), Altan Özyurt Matbaacılık.
  • Ekinci, A, Polat M. (2023). Ruha’da Bir Münazaa Konusu: Su ve Değirmenler, ŞURKAV, (44), 69.
  • Ekinci, A, Torkak, B. (2023). Urfa’da Mistik Bir Mekan: Hindiye Tekkesi, ŞURKAV, (44),108.
  • Ertaş, M. Y. (2000). Mora’nın Fethinde Osmanlı Sefer Organizasyonu (1714-1716), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Faroqhi, S. (2016). Osmanlı Zanaatkârları İmparatorluk Döneminde Zanaatlar ve Loncalar, çev. Zülal Kılıç, İstanbul: Alfa Yayınları.
  • Fletcher, James Phıllıps. Notes From Nineveh And Travels in Mesopotamia, Assyria and Syria 30. Volüme.
  • Genç, S. (2007). XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Balıkesir’de Ekmekçi Esnafı, Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8,(12), 59-70. ID. JA75BF48HB.
  • Günoğlu, A. İ (2023). 224/1 Numaralı Urfa Şer`iyye Sicili’nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi (H.1287-1290), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Güveloğlu, A. (2015). Eski Doğu Toplumlarında Beslenme ve Damak Tadı, Cahit Günbattı’ya Armağan, ed. İrfan Albayrak vd, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları No: 476.
  • Evliya Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, Konya-Kayseri- Antakya-Şam-Urfa-Maraş-Sivas-Gazze-Sofya-Edirne, (1.kitap:3.cilt), Haz. Seyyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları-2353, 2006.
  • Hamon, C, A. (2021). Revolution in Food Preparation? Grinding and Pounding Plants in the First Farming Communities of Western Europe and the Mediterranean Region, Food and History, (19), 275-298. DOI:10.1484/J.FOOD.5.126408
  • Husam, F. H. (2023). Sultan’ın Nehirleri Osmanlı imparatorluğu’nda Dicle ve Fırat, çev. Bestami S. Bilgiç, (1. Baskı), İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Ibáñez, J. J, etc. (2018). The Emergence of the Neolithic in the Near East: A Protracted and Multi-Regional Model, Quaternary International, 470, 226-52.
  • Işın, P. M. (2020). Bereketli İmparatorluk: Osmanlı Mutfağı Tarihi, çev. Ahmet Fethi Yıldırım (1. Baskı) , İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Işın, P. M. (2022). Avcılıktan Gurmeliğe Yemeğin Kültürel Tarihi, (5. Baskı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • İşbilir, Ö, XVII. Yüzyıl Başlarında Şark Seferlerinin İâşe, İkmâl ve Lojistik Meseleleri, ((Yayınlanmamış Doktora Tezi,) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Kal‘a, A. “Esnaf,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 11: 424.
  • Karabulut, E. (2016). 212 Urfa Şer‘iyye Siciliˈnin Trankripsiyon ve Değerlendirmesi (H. 1290-1294/M. 1873-1877), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Kıeser, H. L. (2005). Iskalanmış Barış Doğu Vilayetleri’nde Misyonerlik Etnik Kimlik ve Devlet 1839- 1938, (1. Baskı), İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Korkmaz, S. (2006). 205/1 Numaralı Şanlıurfa Şer‘iyye Sicili’nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi,(H.1269- H.1272 / M.1852 -M.1855), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Kuş, Y. (2018). 222/2 Numaralı Urfa Şer‘iyye Siciliˈnin (H.1309/M.1891-1892) Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Kuşulay, İ. (2018). 214 Numaralı Urfa Şer‘iyye Siciliˈnin (H. 1287-1288/M.1870-1871) Sayfalar Arası Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Küçükaçar, İ. (2017). 213 Numaralı Şanlıurfa Şer‘iyye Siciliˈnin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi H.1290-1292/M.1873-1875), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Künzler, J. Kan ve Gözyaşları Ülkesinde Dünya Savaşı Sırasında Mezopotamya’da Yaşananlar 1914-1918, çev.
  • Perim Ozan, (İstanbul: Belge Yayınları).
  • Mar Yeşua, Vekayinâme 494-507 Yıllarına Ait Urfa, Amid ve Güneydoğu Anadolu Vak‘aları Bizans Sasânî Savaşları, ter. Mualla Yanmaz, (İstanbul:1958).
  • Moltke, H. V. (1969). Moltke’nin Türkiye Mektupları, çev. Hayrullah Örs, İstanbul: Remzi Kitapevi.
  • Ortaylı, İ. (1994). Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, Turhan Kitapevi Yayınları.
  • Özkul, A. E. (2018). “Osmanlı idaresinde Kıbrıs’ta Ekmekçi Esnâfı Habbaz) ve faaliyetleri”, Belleten, 82, (295), 863-898. https://doi.org/10.37879/belleten.2018.863
  • Öztürk, M. (2020). 216/2 Numaralı Urfa Şer‘iyye Siciliˈnin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi (H.1315-1317/M. 1897-1899), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü 2, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • Polat, M. (2023). XVIII. Yüzyılda Ruha’da Mütegallibe Hareketleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü.
  • Ramsey, M. N, Rosen, Arlene M. (2016). Wedded to Wetlands: Exploring Late Pleistocene Plant -Use in the Eastern Levant, Quaternary International, (396) 5-19. DOI:10.1016/j.quaint.2015.10.109
  • Sert, A. (2019). 213 Numaralı Urfa Şer‘iyye Sicili (h.1290-1292-m.1873-1875) 1- 174 Sayfaları Arası Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Streck, M. (1977). Kelek, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, VI:550-551.
  • Soran, H. Yetkin Soran, M. (2018). Urfa’da Pişer Bize de Düşer Urfa Mutfağı, İstanbul: Alfa Yayınları.
  • Umut, A. (2008). 225 Numaralı Urfa Şer‘iyye Sicili (h.1297?1304-m.1880?) Transkripsiyon ve Değerlendirme, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Ünsal, A. (2021). Nimet Geldi Ekine Türkiye’nin Ekmeklerinin Öyküsü, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Saybir, H. (2021). Bir Aile İşletmesi Olarak Gelibolu Peksimethanesi Bulgaroğulları Ailesi (1710-1861), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Scott, G. R, Turner, (2000). The Antropology of Modern Human Teeth: Dental Morphology and ıts Variation in Recent Human Populatires, Cambridge, DOI:10.1086/jar.58.3.3631186
  • Stock, Jay T. Ron Pınhası, Human Bioarchaeology of the Transition to Agriculture, Pinhasi Ron,, Jay T. Stock (eds.). 1-13.
  • Şahin, M. A. Bereketli Hilal’in Kalbi Şanlıurfa Mutfak Kültürü, Şurkav Kültür Yayınları: 59.
  • Şânî-zâde Mehmed ‘Atâ‘ullah Efendi, Şânî-zâde Târîhi (1223-1237/1808-1821), Yay, Haz. Ziya Yılmazer, İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2008, II, 1285.
  • Şilen, M. (2015). 208 Numaralı Urfa Şer‘iyye Sicilinin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi (H.1296-1299/M.1879-1882,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Taş, M. (2019). 18. yüzyılda Osmanlı Donanmasına Peksimet Tedariki, Tarih Okulu Dergisi, (12), 286-312. https://doi.org/10.14225/Joh1502
  • Taş, Y. (2019). Osmanlı Döneminde Urfa’da Sosyal Hayat (Mahkeme Kayıtlarına Göre 1850-1900), (1. Baskı), (İstanbul: Hiper Yayınları).
  • Tekin, H. (2019). 219 Numaralı Urfa Şer‘iyye Siciliˈnin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, (H.1311-1312/M. 1893-1895) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Tızlak, F. (2015). Hatt-ı Hümayunlar Işığında III. Selim Dönemi’nde İstanbul’da Fırınların ve Ekmeklerin Tebdil-i Kıyafetle denetimi, Cedrus, (3), 337-350. https://doi.org/10.13113/CEDRUS.2015011412.
  • Türkçe Sözlük, (1998). Türk Dil Kurumu Yayınları, haz. İsmail Parlatır vd, Ankara: Sözlük Bilim ve Uygulama Kolu Yayınları.
  • Türkmen, R. (2019). 215/1 Numaralı Urfa Şer`iyye Sicili’nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, (H. 1320-1321 / M. 1902-1904), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Uhri, A. (2019). Uygarlık Buğdayla Başladı Zeytin-İncir- Üzümle Devam Etti, Buğdayın Akdeniz’deki Yolculuğu, Ed. Alp Yücel Kaya, İzmir Büyükşehir Belediyesi Akdeniz Akademisi. DOI: 10.32325/iaak.1802712
  • Valla, F. R. (2018). Sedentism, the Point of no Return and the Natufian İssue, An Historical Perspective, Paléorient, volume 44 (1), 19-33. DOI:10.3406/paleo.2018.5783
  • Weıss, E W, etc., (2004). The Broad Spectrum Revisited, Proceedings of the National Academy of Sciences, 101, (26), 9551-9555; DOI:10.1073/pnas.0402362101
  • Willcox, G. Buxo, R, Herveux, L. (2009). Late Pleistocene and Early Holocone Climate and the Beginnings of Cultivation in Northern Syria, Holocene, 19, (1), 151-58. DOI:10.1177/0959683608098961
  • Yakan, İ. (2019). 209 Numaralı Urfa Şer‘iyye Siciliˈnin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi,(h.1294-1302/m.1877-1885), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Yıldırım, M. (2020). 206/4 (603-815) Numaralı Urfa Şer‘iyye Siciliˈnin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Yıldız, A. (2010). 204 Numaralı Şer‘iye Sicili Defterine Göre Urfa’da Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hayat, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • İnternet Siteleri
  • Modius haberi https://www.arkeolojikhaber.com//haber-modius-7385/ erişim:04.11.2023.
  • Süheyl Budak, “Fırın ve Fırın Kültürü,” https://www.antakyagastronomi.com/makale/FIRINerişim: 04.11.2023
  • Sonya Taşçıyan “Urfa Yemekler”,erişim: 08.11.2023 https://.www:houshamadyanorg/tur/haritalar/halepvilayeti/urfa/yereloezellikler/urfafoods.html.
  • Çömlek, https://sozce.com/nedir/79845-comlek. 02.11.2023.
  • Urfa Açık Ekmeği, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/sanliurfa/neyenir/sanliurfa-acik-ekmegi--urfa-acik-ekmegi, erişim: 15.09. 2024.
  • Şanlıurfa Tırnaklı Ekmeği, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/sanliurfa/neyenir/sanliurfa-tirnakli-ekmegi erişim: 15.09.2024.
  • Külünçe, https://ci.türkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/297.pdf, erişim: 15.09.2024.
  • Külünçe https://ci.turkpatent.gov.tr/cografi-isaretler/detay/38326. Erişim 15.09.2024. Ev Ekmeği (Yufka Ekmeği), https://m.youtube.com/watch?v=scSoeahxxWk erişim 15.09.2024.

Ekmek ve Ekmekçi Esnafına Dair Bir İnceleme: Urfa (1822-1918)

Year 2024, Volume: 48 Issue: 2, 165 - 177, 30.12.2024

Abdullah Ekinci , Rahime Türkmen

Abstract

Urfa’da, evlerde ekmek yapıldığı gibi kazanın çeşitli semtlerinde bulunan fırınlarda da ekmek üretimi yapılmaktaydı. Kentleşmeyle profesyonel anlamda ortaya çıkan fırınlar, yeni bir meslek olan fırıncılığın ortaya çıkmasını sağlamıştı. Çalışmamız, temel gıda ürünlerinden olan ekmek ve bu ekmeklerin üretiminden mesul olan ekmekçi esnafına odaklanmaktadır. Bu bağlamda Urfa kazasında yer alan ekmek fırınları, imal edilen ekmeklerin gramajları ve fiyatlarıyla ekmekçi esnafının sosyal hayatlarındaki durumları ele alınması amaçlanmaktadır. Bu çerçevede yürütülecek olan çalışmanın pek çok bulgusu olduğunu belirtmek gerekir. Bulgulardan biri ekmekçi esnafının örgütlenme biçiminin diğer esnaf gruplarından farklı olarak kentin muhtelif semtlerinde yer almasıdır. Diğeri ise şehrin ticarî döngüsüne katkı sunan esnafın dükkânlarının çoğunun bir vakfa dahil olmasıdır. Bu durum bağlı bulundukları vakıflara gelir sağlamasının yanı sıra kentin fizikî dokusuna da katkı sunmuştur. Urfa sakinlerine hizmet veren esnaf, ihtiyaç hasıl olduğunda orduya da ekmek ve peksimet imal etmiştir. İmece usulüyle hazırlanan peksimetler askerî karargâhlara keleklerle sevk edilmesi çalışmanın diğer bulguları arasındadır. Mekânsal sınırlamamız Urfa kazasını ihtiva etmektedir. Zamansal sınırlamamız ise 1822-1918 yıllarını kapsamaktadır. Ancak çalışmaya bütünlük sağlaması açısından 17. ve 18. yüzyıllara değinmek zorunlu olmuştur. Terekeler, alım satım işlemleri, esnafın denetimine dair kayıtlar ekmekçi esnafının sosyo ekonomik hayatına dair verileri içerdiğinden Urfa Kadı Sicilleri başvuru kaynaklarımızdan biridir. Ayrıca arşivde perakende biçimde bulunan vesikalar, vakıfların evkaf kayıtları ve konuyla ilgili tetkik eserlerde istifade ettiğimiz kaynaklar arasındadır. Ekmek ve ekmekçilere odaklanan çalışmada; nitel araştırma yöntemlerinden veri doküman analizi kullanılmıştır. Örnek olay incelemesi yapılmıştır.

Keywords

Urfa, Ekmek, Ekmeçiler

References

  • Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşiv Belgeleri (BOA)
  • Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri (A.DVNS. MHM. d)
  • BOA, A.DVNS. MHM. d. 134 (H. 30 Ramazan 1139/ M 21 Mayıs 1727).
  • Evkâf Defterleri (EV. d.)
  • BOA, EV. d. 12373. (H 29 Zilhicce 1260/ M9 Ocak 1845)
  • BOA, EV. d. 15803. (H. 29 Zilhicce 1272/ M 31 Ağustos 1856).
  • Meşihat Defterleri Urfa Kadı Sicilleri (UŞS) 204,205,206,207,208,209,211,212,213,214,215,216,217,218,219,221,222,223,224,225, 226.
  • Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye Müdüriyeti (DH. EUM)
  • BOA, DH. EUM. 14.20. (H. 25 Muharrem 1333/M.13 Aralık 1914).
  • BOA, DH. EUM. 15.71.2 (H. 25 Zilhicce 1333/M 3 Kasım 1915).
  • BOA, DH. EUM. 15.71.3(H. 25 Zilhicce 1333/M 3 Kasım 1915).
  • BOA, DH. EUM. 15.71.5(H. 25 Zilhicce 1333/M 3 Kasım 1915).
  • Dâhiliye Nezâreti İdare-i Umûmiye Dâhiliye Evrakı (DH. İ. UM)
  • BOA, DH. İ. UM. 20.2 (H. 25 Rebiülevvel 1336/ M.8 Ocak 1918).
  • Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye Müdüriyeti İkinci Şube (DH. EUM 2. Şb.)
  • BOA, DH. EUM. 2. Şb. 2/56. 73.63.2.
  • Şûrâ-yı Devlet (ŞD)
  • BOA, ŞD. 1283. 2.1. (H. 12 Safer 1332/ M 1 Şubat 1912).
  • BOA, ŞD. 2248. 6.1. (H. 4 Rebiülahir 1332/ M2 Mart 1914).
  • Maliyeden Müdevver Defterler (MAD. d)
  • BOA, MAD. d. 3260 (H 29 Zilhicce 1020/ 3 Mart 1612).
  • Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGM. d)
  • VGM. d. 2167. (H1 Recep 1281/M 30 Kasım 1864)
  • Dustûr, Tertip I, Cilt II.
  • MECLİSİ AYÂN ZABIT CERİDESİ
  • M.A. Zabıt Ceridesi, Devre 3, C. 1. (H. 12 Cemaziyelevvel 1336/M 23 Şubat 1918).
  • TBMM ZABIT CERİDESİ
  • T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre I, C. 3.
  • Araştırma Eserler; Ansiklopediler, Kitaplar, Tezler ve Makaleler
  • Asoğlu, İ. (2019). Birliktelikten Yol Ayrımına Urfa Kazasında Gayrimüslimler (1880-1910), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü.
  • Asoğlu, İ. (2014). 223 Numaralı Şanlıurfa Şer‘iyye Siciliˈnin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi (H.1304-1334/M.1887-M.1916,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Aynural, S. (2017). İstanbul’un Değirmencileri ve Fırıncıları (1750-1840), Suraiya Faroqhı, Randı Deguılhem, Ortadoğu’da Zanaatlar ve Zanaatkârlar, (1. Basım, 170-213), İstanbul: Alfa Yayınları.
  • Aysu, A. (2019). Buğday Beslenme Kültürü ve politikalar, buğdayın Akdeniz’deki yolculuğu, Ed. Alp Yücel Kaya, İzmir Büyükşehir Belediyesi Akdeniz Akademisi. DOI: 10.32325/iaak.1802712
  • Benzer, Z (2015). 222 Numaralı Urfa Şer‘iyye Sicilinin (Birinci Kısım) Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (H. 1308-1309/M. 1891-1892), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), KTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
  • Braudel, F. Maddi Uygarlık Ekonomi ve Kapitalizm XV- XVII. Yüzyıllar, 1. bs, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: Gece Yayınları, I.
  • Bilgin, A. (2023). Ekmek fırının ağzında: Kanuni dönemi İstanbul’unda fırınlar, ekmekçiler ve ekmekler, KADİM, (6), 1-48. DOI:10.54462/kadim.1300586
  • Borrell, F. Etc, (2015), Synchronous and Cultural Change in the Emergence of Agricultural Economies 10,000 Years Ago in the Levant, Plos One, 10, (8), 1-19. DOI:10.1371/journal.pone.0134810
  • Bostan, İ. (1992). Bahriye Teşkilâtı: XVII Yüzyılda Tersâne-i Amire, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Camgöz, M. (2017). Ekmek, Buğday ve Şehir 19. Yüzyıl İstanbul’unda İaşe Meselesi, (1. Baskı), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
  • Çoban, H. (2018). 206/3 Numaralı Urfa Şer‘iyye Siciliˈnin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi (367-602,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Demirtaş, M. (2015). Osmanlı’da Fırıncı Esnafının Yaptığı Usulsüzlükler ve Uygulanan Yaptırımlar, ed. Emine
  • Gürsoy Naskali, Ekmek Kitabı, (2. Baskı,ss 221-244), İstanbul: Kitabevi 586 Yayınları.
  • Dündar, F. (2002). İttihat ve Terakki’nin Müslümanları iskân politikası 1913-1918, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Ekinci, A. (2016). Urfa’da Mutfak ve Mutfak Kültürünün Tarihi Arka Plânı, Tandırlıktan Gelen Lezzet Geleneksel Urfa Yemekleri, Ed. Ebru Okutan Akalın, (3. Basım, ss 374-377), Altan Özyurt Matbaacılık.
  • Ekinci, A, Polat M. (2023). Ruha’da Bir Münazaa Konusu: Su ve Değirmenler, ŞURKAV, (44), 69.
  • Ekinci, A, Torkak, B. (2023). Urfa’da Mistik Bir Mekan: Hindiye Tekkesi, ŞURKAV, (44),108.
  • Ertaş, M. Y. (2000). Mora’nın Fethinde Osmanlı Sefer Organizasyonu (1714-1716), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Faroqhi, S. (2016). Osmanlı Zanaatkârları İmparatorluk Döneminde Zanaatlar ve Loncalar, çev. Zülal Kılıç, İstanbul: Alfa Yayınları.
  • Fletcher, James Phıllıps. Notes From Nineveh And Travels in Mesopotamia, Assyria and Syria 30. Volüme.
  • Genç, S. (2007). XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Balıkesir’de Ekmekçi Esnafı, Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8,(12), 59-70. ID. JA75BF48HB.
  • Günoğlu, A. İ (2023). 224/1 Numaralı Urfa Şer`iyye Sicili’nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi (H.1287-1290), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Güveloğlu, A. (2015). Eski Doğu Toplumlarında Beslenme ve Damak Tadı, Cahit Günbattı’ya Armağan, ed. İrfan Albayrak vd, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları No: 476.
  • Evliya Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, Konya-Kayseri- Antakya-Şam-Urfa-Maraş-Sivas-Gazze-Sofya-Edirne, (1.kitap:3.cilt), Haz. Seyyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları-2353, 2006.
  • Hamon, C, A. (2021). Revolution in Food Preparation? Grinding and Pounding Plants in the First Farming Communities of Western Europe and the Mediterranean Region, Food and History, (19), 275-298. DOI:10.1484/J.FOOD.5.126408
  • Husam, F. H. (2023). Sultan’ın Nehirleri Osmanlı imparatorluğu’nda Dicle ve Fırat, çev. Bestami S. Bilgiç, (1. Baskı), İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Ibáñez, J. J, etc. (2018). The Emergence of the Neolithic in the Near East: A Protracted and Multi-Regional Model, Quaternary International, 470, 226-52.
  • Işın, P. M. (2020). Bereketli İmparatorluk: Osmanlı Mutfağı Tarihi, çev. Ahmet Fethi Yıldırım (1. Baskı) , İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Işın, P. M. (2022). Avcılıktan Gurmeliğe Yemeğin Kültürel Tarihi, (5. Baskı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • İşbilir, Ö, XVII. Yüzyıl Başlarında Şark Seferlerinin İâşe, İkmâl ve Lojistik Meseleleri, ((Yayınlanmamış Doktora Tezi,) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Kal‘a, A. “Esnaf,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 11: 424.
  • Karabulut, E. (2016). 212 Urfa Şer‘iyye Siciliˈnin Trankripsiyon ve Değerlendirmesi (H. 1290-1294/M. 1873-1877), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Kıeser, H. L. (2005). Iskalanmış Barış Doğu Vilayetleri’nde Misyonerlik Etnik Kimlik ve Devlet 1839- 1938, (1. Baskı), İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Korkmaz, S. (2006). 205/1 Numaralı Şanlıurfa Şer‘iyye Sicili’nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi,(H.1269- H.1272 / M.1852 -M.1855), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Kuş, Y. (2018). 222/2 Numaralı Urfa Şer‘iyye Siciliˈnin (H.1309/M.1891-1892) Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Kuşulay, İ. (2018). 214 Numaralı Urfa Şer‘iyye Siciliˈnin (H. 1287-1288/M.1870-1871) Sayfalar Arası Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Küçükaçar, İ. (2017). 213 Numaralı Şanlıurfa Şer‘iyye Siciliˈnin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi H.1290-1292/M.1873-1875), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Künzler, J. Kan ve Gözyaşları Ülkesinde Dünya Savaşı Sırasında Mezopotamya’da Yaşananlar 1914-1918, çev.
  • Perim Ozan, (İstanbul: Belge Yayınları).
  • Mar Yeşua, Vekayinâme 494-507 Yıllarına Ait Urfa, Amid ve Güneydoğu Anadolu Vak‘aları Bizans Sasânî Savaşları, ter. Mualla Yanmaz, (İstanbul:1958).
  • Moltke, H. V. (1969). Moltke’nin Türkiye Mektupları, çev. Hayrullah Örs, İstanbul: Remzi Kitapevi.
  • Ortaylı, İ. (1994). Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, Turhan Kitapevi Yayınları.
  • Özkul, A. E. (2018). “Osmanlı idaresinde Kıbrıs’ta Ekmekçi Esnâfı Habbaz) ve faaliyetleri”, Belleten, 82, (295), 863-898. https://doi.org/10.37879/belleten.2018.863
  • Öztürk, M. (2020). 216/2 Numaralı Urfa Şer‘iyye Siciliˈnin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi (H.1315-1317/M. 1897-1899), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü 2, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • Polat, M. (2023). XVIII. Yüzyılda Ruha’da Mütegallibe Hareketleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü.
  • Ramsey, M. N, Rosen, Arlene M. (2016). Wedded to Wetlands: Exploring Late Pleistocene Plant -Use in the Eastern Levant, Quaternary International, (396) 5-19. DOI:10.1016/j.quaint.2015.10.109
  • Sert, A. (2019). 213 Numaralı Urfa Şer‘iyye Sicili (h.1290-1292-m.1873-1875) 1- 174 Sayfaları Arası Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Streck, M. (1977). Kelek, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, VI:550-551.
  • Soran, H. Yetkin Soran, M. (2018). Urfa’da Pişer Bize de Düşer Urfa Mutfağı, İstanbul: Alfa Yayınları.
  • Umut, A. (2008). 225 Numaralı Urfa Şer‘iyye Sicili (h.1297?1304-m.1880?) Transkripsiyon ve Değerlendirme, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Ünsal, A. (2021). Nimet Geldi Ekine Türkiye’nin Ekmeklerinin Öyküsü, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Saybir, H. (2021). Bir Aile İşletmesi Olarak Gelibolu Peksimethanesi Bulgaroğulları Ailesi (1710-1861), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Scott, G. R, Turner, (2000). The Antropology of Modern Human Teeth: Dental Morphology and ıts Variation in Recent Human Populatires, Cambridge, DOI:10.1086/jar.58.3.3631186
  • Stock, Jay T. Ron Pınhası, Human Bioarchaeology of the Transition to Agriculture, Pinhasi Ron,, Jay T. Stock (eds.). 1-13.
  • Şahin, M. A. Bereketli Hilal’in Kalbi Şanlıurfa Mutfak Kültürü, Şurkav Kültür Yayınları: 59.
  • Şânî-zâde Mehmed ‘Atâ‘ullah Efendi, Şânî-zâde Târîhi (1223-1237/1808-1821), Yay, Haz. Ziya Yılmazer, İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2008, II, 1285.
  • Şilen, M. (2015). 208 Numaralı Urfa Şer‘iyye Sicilinin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi (H.1296-1299/M.1879-1882,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Taş, M. (2019). 18. yüzyılda Osmanlı Donanmasına Peksimet Tedariki, Tarih Okulu Dergisi, (12), 286-312. https://doi.org/10.14225/Joh1502
  • Taş, Y. (2019). Osmanlı Döneminde Urfa’da Sosyal Hayat (Mahkeme Kayıtlarına Göre 1850-1900), (1. Baskı), (İstanbul: Hiper Yayınları).
  • Tekin, H. (2019). 219 Numaralı Urfa Şer‘iyye Siciliˈnin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, (H.1311-1312/M. 1893-1895) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Tızlak, F. (2015). Hatt-ı Hümayunlar Işığında III. Selim Dönemi’nde İstanbul’da Fırınların ve Ekmeklerin Tebdil-i Kıyafetle denetimi, Cedrus, (3), 337-350. https://doi.org/10.13113/CEDRUS.2015011412.
  • Türkçe Sözlük, (1998). Türk Dil Kurumu Yayınları, haz. İsmail Parlatır vd, Ankara: Sözlük Bilim ve Uygulama Kolu Yayınları.
  • Türkmen, R. (2019). 215/1 Numaralı Urfa Şer`iyye Sicili’nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, (H. 1320-1321 / M. 1902-1904), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Uhri, A. (2019). Uygarlık Buğdayla Başladı Zeytin-İncir- Üzümle Devam Etti, Buğdayın Akdeniz’deki Yolculuğu, Ed. Alp Yücel Kaya, İzmir Büyükşehir Belediyesi Akdeniz Akademisi. DOI: 10.32325/iaak.1802712
  • Valla, F. R. (2018). Sedentism, the Point of no Return and the Natufian İssue, An Historical Perspective, Paléorient, volume 44 (1), 19-33. DOI:10.3406/paleo.2018.5783
  • Weıss, E W, etc., (2004). The Broad Spectrum Revisited, Proceedings of the National Academy of Sciences, 101, (26), 9551-9555; DOI:10.1073/pnas.0402362101
  • Willcox, G. Buxo, R, Herveux, L. (2009). Late Pleistocene and Early Holocone Climate and the Beginnings of Cultivation in Northern Syria, Holocene, 19, (1), 151-58. DOI:10.1177/0959683608098961
  • Yakan, İ. (2019). 209 Numaralı Urfa Şer‘iyye Siciliˈnin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi,(h.1294-1302/m.1877-1885), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Yıldırım, M. (2020). 206/4 (603-815) Numaralı Urfa Şer‘iyye Siciliˈnin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Yıldız, A. (2010). 204 Numaralı Şer‘iye Sicili Defterine Göre Urfa’da Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hayat, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • İnternet Siteleri
  • Modius haberi https://www.arkeolojikhaber.com//haber-modius-7385/ erişim:04.11.2023.
  • Süheyl Budak, “Fırın ve Fırın Kültürü,” https://www.antakyagastronomi.com/makale/FIRINerişim: 04.11.2023
  • Sonya Taşçıyan “Urfa Yemekler”,erişim: 08.11.2023 https://.www:houshamadyanorg/tur/haritalar/halepvilayeti/urfa/yereloezellikler/urfafoods.html.
  • Çömlek, https://sozce.com/nedir/79845-comlek. 02.11.2023.
  • Urfa Açık Ekmeği, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/sanliurfa/neyenir/sanliurfa-acik-ekmegi--urfa-acik-ekmegi, erişim: 15.09. 2024.
  • Şanlıurfa Tırnaklı Ekmeği, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/sanliurfa/neyenir/sanliurfa-tirnakli-ekmegi erişim: 15.09.2024.
  • Külünçe, https://ci.türkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/297.pdf, erişim: 15.09.2024.
  • Külünçe https://ci.turkpatent.gov.tr/cografi-isaretler/detay/38326. Erişim 15.09.2024. Ev Ekmeği (Yufka Ekmeği), https://m.youtube.com/watch?v=scSoeahxxWk erişim 15.09.2024.
There are 109 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Labor Sociology
Journal Section Articles
Authors

Abdullah Ekinci 0000-0002-4767-2002

Rahime Türkmen 0009-0000-0719-3325

Publication Date December 30, 2024
Submission Date October 31, 2024
Acceptance Date December 16, 2024
Published in Issue Year 2024Volume: 48 Issue: 2

Cite

APA Ekinci, A., & Türkmen, R. (2024). EKMEK VE EKMEKÇİ ESNAFINA DAİR BİR İNCELEME: URFA (1822-1918). Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 48(2), 165-177.
 Download Cover Image

.