II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE MÂBEYN-İ HÜMÂYÛN'UN ÇALIŞMA USULLERİ VE KURUM ÇALIŞANLARININ GENEL ÖZLÜK DURUMLARI
Öz
II. Abdülhamid dönemi, Osmanlı Devleti’nin problemlerle dolu
son zamanlarına denk gelmiştir. Özellikle yönetimle ilgili hemen her alanda bir
kargaşa söz konusu olmuştur. Üstelik, Tanzimat ve Islahat fermanlarının
ilanıyla daha da derinlik kazanan reform gayretleri, ülke içerisinde ve
dışarısındaki karışıklıklarla birlikte ilerlemek zorunda kalmıştır. Bu noktada
Padişah, devlet işlerinin, mümkün olduğunca tek merkezden idare edilmesini ve
böylece yönetimin tüm erklerinin kendisinde toplanmasını tercih etmiştir. Bunun
için önce anayasayı askıya almış; ardından yönetim mekânı olarak Dolmabahçe
Sarayı yerine Yıldız Sarayı’nı belirlemiştir. Bundan sonra II. Abdülhamid,
özellikle saltanatının ilk on beş yılında mükemmel bir seviyeye getireceği ve
birçok birimden oluşan bir Saray teşkilatı olarak Mâbeyn-i Hümâyûn’u yeniden
yapılandırmaya başlamıştır. Böylece, II. Abdülhamid’in gerek özel gerekse resmî
işleri için, yetkileri ve fonksiyonu Bâbıâli’nin çok üzerinde olan bir yönetim
teşkilatı ve biçimi, tarihteki yerini almıştır. Söz konusu kurum zamanla,
kâtipler dışında kalan diğer çalışanları da kapsayan genel bir nizamnâmeye
sahip olmasa da, her birimin kendi içinde bir hiyerarşiyle hareket ettiği
karaktere doğru evrilmiştir. Ayrıca Mâbeyn personeli, ait oldukları birimde
yaptıkları işler dışında çeşitli görevleri de üzerlerinde bulundurmuşlardır.
Diğer taraftan, buradaki görevleri sona eren çalışanlar, emekli olduktan sonra,
özellikle maaş ödemelerinde birtakım sorunlarla karşılaşmışlardır. Bu çalışma,
Mâbeyn-i Hümâyûn’un II. Abdülhamid döneminde geçirdiği dönüşümü, Kurumun kendi
çalışma esaslarını ve Kurum çalışanlarının içinde bulundukları çeşitli özlük
durumlarını ele almayı amaçlamıştır. Çalışmada kullanılan başlıca kaynaklar;
Başbakanlık Osmanlı Arşivi’ndeki konuyla ilgili belgeler, Ali Akyıldız’ın
DİA’da yer alan makalesi, Carter V. Findley’in Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı
Memurlarının Toplumsal Tarihi adlı eseriyle, Örikağasızâde Hasan Sırrı’nın Sultan
Abdülhamid Devri Hâtırâları ve Saray İdaresi ile Tahsin Paşa’nın Sultan Abdülhamid, Tahsin Paşa’nın Yıldız
Hâtırâları isimli eserler olmuştur. Mâbeyn-i Hümâyûn’la ilgili derli toplu
bir çalışmanın yapılmamış olması nedeniyle, bu incelemeyle, söz konusu kurumun
bir nebze de olsa aydınlatılmasına katkı sağlanması umut edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
II. ABDÜLHAMİD MÂBEYN-İ HÜMÂYÛN TANZİMAT FERMANI YILDIZ SARAYI BÂBIÂLÎ
Kaynakça
- BOA, İ.DH., 739/60479/1. 27 Cemâziyelevvel 1293/20 Haziran 1876. BOA. Y.PRK. SGE. 1/4/2. 12 Şevval 1293/31 Ekim 1876. BOA. İ.DH. 742/60683/1. Safer 1294/Mart 1877. BOA, Y.PRK.BŞK., 1/36/2. 16 Teşrîn-i evvel 1293/28 Ekim 1877. BOA, Y.PRK.SGE., 1/13/1. H. 1294/M. 1877-1878. BOA, Y.PRK.BŞK., 1/36/1. 21 Temmuz 1294/2 Ağustos 1878. BOA. Y.EE. 72/11/1. 3 Muharrem 1297/17 Aralık 1879. BOA. İ.DH. 779/63390/1. 19 Mayıs 1296/31 Mayıs 1880. BOA, Y.MTV., 2/8/1. 7 Kânûn-ı sânî 1296/19 Ocak 1881. BOA, Y.PRK.BŞK., 4/56/1. 12 Rebiülevvel 1298/12 Şubat 1881. BOA. Y.PRK. SGE. 1/62/1. 14 Mart 1297/26 Mart 1881. BOA. Y.PRK. BŞK. 4/75/1. Nisan 1297/Nisan 1881. BOA. İ.DH. 972/76751/1. 30 Teşrin-i sânî 1301/12 Aralık 1885. BOA. İ.DH. 1016/80182/1. 29 Kânûn-ı evvel 1302/10 Ocak 1887. BOA, Y.EE., 63/20/1. 1 Nisan 1303/13 Nisan 1887. BOA, Y.MTV., 22/154/2. 30 Kânûn-ı sânî 1303/11 Şubat 1888. BOA. Y.PRK. SGE. 3/27/2. 17 Teşrin-i sânî 1304/29 Kasım 1888. BOA, Y.PRK.SGE., 3/27/6. 27 Teşrîn-i sânî 1304/9 Aralık 1888. BOA, Y.PRK.SGE., 3/27/9. 30 Teşrîn-i sânî 1304/12 Aralık 1888. BOA, Y.PRK.PT., 5/57/1. 3 Teşrîn-i evvel 1305/15 Ekim 1889. BOA, Y.PRK.BŞK., 21/28/1. 19 Mayıs 1307/31 Mayıs 1891. BOA, Y.PRK.BŞK., 27/76/1. 5 Eylül 1308/17 Eylül 1892. BOA. BEO. 105/7805/1. 21 Teşrin-i evvel 1308/2 Kasım 1892. BOA. BEO. 112/8287/1. 15 Teşrin-i sânî 1308/27 Kasım 1892. BOA. BEO. 188/14037/1. 13 Nisan 1309/25 Nisan 1893. BOA, BEO., 238/17823/1. 3 Temmuz 1309/15 Temmuz 1893. BOA, BEO., 259/19374/1. 5 Ağustos 1309/17 Ağustos 1893. BOA. BEO. 348/26082/1. 12 Kânûn-ı sânî 1309/24 Ocak 1894. BOA. Y.MTV. 91/19/1. 19 Şaban 1311/25 Şubat 1894. BOA. Y.MTV. 91/19/4. 13 Şubat 1309/25 Şubat 1894. BOA, BEO., 414/31025/1. 24 Mayıs 1310/5 Haziran 1894. BOA, BEO., 422/31586/1. 8 Haziran 1310/20 Haziran 1894. BOA, BEO., 454/33985/1. 31 Temmuz 1310/12 Ağustos 1894. BOA, BEO., 450/33703/3. 1310/1894. BOA. BEO. 557/41730/1. 11 Kânûn-ı sânî 1310/23 Ocak 1895. BOA. Y.PRK. BŞK. 40/3/1. 9 Şubat 1310/21 Şubat 1895. BOA, BEO., 650/48744/1. 26 Haziran 1311/8 Temmuz 1895. BOA, BEO., 653/48948/1. 1 Temmuz 1311/13 Temmuz 1895. BOA, BEO., 722/540.99/1. 16 Kânûn-ı evvel 1311/28 Aralık 1895. BOA. BEO. 725/54371/1. 20 Kânûn-ı evvel 1311/1 Ocak 1896. BOA, Y.EE., 8/28. 26 Şevval 1313/10 Nisan 1896. BOA, BEO., 775/58124/1. 20 Nisan 1312/2 Mayıs 1896. BOA, BEO., 1597/119715/1. 2 Kânûn-ı evvel 1312/14 Aralık 1896. BOA, BEO., 892/66881/1. 25 Kânûn-ı evvel 1312/6 Ocak 1897. BOA, BEO., 1007/75497/1. 3 Ağustos 1313/15 Ağustos 1897. BOA, BEO., 1269/95118/1. 8 Şubat 1314/20 Şubat 1899. BOA. BEO. 1315/98620/1. 11 Mayıs 1315/23 Mayıs 1899. BOA. BEO. 1361/102047/1. 14 Ağustos 1315/26 Ağustos 1899. BOA, BEO., 1420/106458/1. 7 Kânûn-ı evvel 1315/19 Aralık 1899. BOA, BEO., 1469/110114/1. 23 Mart 1316/5 Nisan 1900. BOA, BEO., 1527/114505/1. 18 Temmuz 1316/31 Temmuz 1900. BOA. BEO. 1578/118317/5. 21 Ağustos 1316/3 Eylül 1900. BOA, BEO., 1566/117413/1. 4 Teşrîn-i evvel 1316/17 Ekim 1900. BOA. BEO. 1578/118317/1. 25 Teşrin-i evvel 1316/7 Kasım 1900. BOA, BEO., 1597/119715/2. 24 Teşrîn-i sânî 1316/7 Aralık 1900. BOA, BEO., 1616/121896/2. 13 Şubat 1316/26 Şubat 1901. BOA, BEO., 1635/122591/1. 8 Mart 1317/21 Mart 1901. BOA. BEO. 1763/132163/2. 29 Teşrin-i evvel 1317/11 Kasım 1901. BOA. BEO. 1793/134459/2. 15 Kânûn-ı sânî 1317/28 Ocak 1902. BOA. İ. DH. 1394/22/1. 9 Mart 1318/22 Mart 1902. BOA, BEO., 1821/136535/2. 18 Mart 1318/31 Mart 1902. BOA, BEO., 1821/136535/1. 19 Mart 1318/1 Nisan 1902. BOA, BEO., 1903/142671/1. 28 Temmuz 1318/10 Ağustos 1902. BOA. BEO. 1985/148855/2. 9 Kânûn-ı sânî 1318/22 Ocak 1903. BOA. BEO. 1985/148855/1. 11 Kânûn-ı sânî 1318/24 Ocak 1903. BOA. BEO. 2125/159348/1. 14 Temmuz 1319/27 Temmuz 1903. BOA, BEO., 2140/160473/1. 2 Ağustos 1319/15 Ağustos 1903. BOA, Y.EE., 14/104/1. 18 Ağustos 1320/31 Ağustos 1904. BOA, BEO., 2462/184616/1. 30 Teşrîn-i sânî 1320/13 Aralık 1904. BOA. İ.ML. 62/20/1. 20 Kânûn-ı sânî 1320/2 Şubat 1905. BOA, BEO., 2576/193185/1. 2 Mayıs 1321/15 Mayıs 1905. BOA, Y.EE., 861 No’lu Umûmî Kayd-ı Mahsus Defteri, 861.18. 13 Haziran 1321/26 Haziran 1905. BOA. BEO. 2639/197906/1. 26 Temmuz 1321/8 Ağustos 1905. BOA, BEO., 2781/208515/1. 1 Mart 1322/14 Mart 1906. BOA. BEO. 2818/211350/1. 18 Nisan 1322/1 Mayıs 1906. BOA. BEO. 2833/212449/1. 6 Mayıs 1322/19 Mayıs 1906. BOA. BEO. 2926/219432/2. 2 Eylül 1322/15 Eylül 1906. BOA. BEO. 2926/219432/1. 28 Eylül 1322/11 Ekim 1906. BOA, BEO., 3154/236549/2. 12 Eylül 1323/25 Eylül 1907. BOA, BEO., 3220/241436/1. 17 Kânûn-ı evvel 1323/30 Aralık 1907. BOA, BEO., 3233/242442/3. 7 Kânûn-ı sânî 1323/20 Ocak 1908. BOA. BEO. 3267/244958/1. 25 Şubat 1323/9 Mart 1908. BOA. Y.PRK. 79/60/1-2. Şevval 1326/Ekim 1908. BOA, BEO., 3497/262251/1. 8 Şubat 1324/21 Şubat 1909. BOA. BEO. 3548/266047/1. 20 Nisan 1325/3 Mayıs 1909. BOA. BEO. 3624/271752/1. 11 Ağustos 1325/24 Ağustos 1909. BOA, HR.SAİD., 21/27/1. 19 Eylül 1325/2 Ekim 1909. BOA, Y.MTV., 18/57/1. 9 Şevval 1336/18 Temmuz 1918 BOA. Y.EE. 10/28. Tarihsiz. BOA, Y.PRK.BŞK., 1/51/1. Tarihsiz. BOA, Y.EE., 110/22/1. Tarihsiz. BOA, A.DVN.MHM., 14/7/1. Tarihsiz. BOA, DH.SAİD., 18/130. Tarihsiz. BOA, İ.MBH., 4/13/1. Tarihsiz. BOA, Y.PRK.BŞK., 2/45/1. Tarihsiz.
- Araştırma Eserler
- ALİ SAİD. (1994). Saray Hatıraları, Sultan Abdülhamid’in Hayatı. (Haz. Ahmet Nezih Galitekin). İstanbul: Nehir Yayınları.
- AYYILDIZ A. (2008). II. Abdülhamid Dönemi Saray Merâsimleri. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
- BALCI S. (2013). Bâbıâlî Tercüme Odası (Yayınlanmış Doktora Tezi). İstanbul: Libra Kitap.
- BİREN T. (2006). Bürokrat Tevfik Biren’in Sultan II. Abdülhamid, Meşrutiyet ve Mütâreke Hâtırâları I-II, F. R. Hürmen (Haz.). İstanbul: Pınar Yayınları.
- BOLAYIR A. E. (2007). Hâtırâlar. M. K. Özgül (Haz.). Ankara: Hece Yayınları.
- BÖLÜKBAŞI Ö. F. (2005). Tezyid-i Varidat ve Tenkih-i Masarifat, II. Abdülhamid Döneminde Mali İdare. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
- CEVDET PAŞA. (2010). Ma’rûzât, Sultan Abdülhamid’e Arzlar. Y. Halaçoğlu (Yay. Haz. ve Sad.). İstanbul: Bâbıâlî Kültür Yayınları.
- DORYS G. (1907). Abdulhamid Intime. Paris: Ancienne Libraire Tresse § Srock.
- EĞİNLİ SAİD PAŞA. (2011). II. Abdülhamid’in İlk Mâbeyn Feriki Eğinli Said Paşa’nın Hâtırâtı I-II (1876-1880). D. Erkan (Haz.). İstanbul: Bengi Yayınları.
- ELDEM E. (2004). İftihar ve İmtiyaz, Osmanlı Nişan ve Madalyaları Tarihi. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, Ofset Yapımevi.
- ERASLAN C. (1995). II. Abdülhamid ve İslam Birliği. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- FİNDLEY C. V. (2011). Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- GEORGEON F. (2006). Sultan Abdülhamid. A. Berktay (Çev.). İstanbul: Homer Kitabevi ve Yayınları.
- GENCER B. (2014). İslâm’da Modernleşme (1839-1939). Ankara: Doğubatı Yayınları.
- HASLİP J. (2001). Bilinmeyen Sultan II. Abdülhamid. İstanbul: IQ Kültür-Sanat Yayıncılık.
- KARAL E. Z. (2011). Büyük Osmanlı Tarihi V-IX. VIII, Ankara: TTK Basımevi.
- KODAMAN B. (1999). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: TTK Yayınları.
- KOLOĞLU O. (2004). Abdülhamit ve Masonlar (5. Baskı). İstanbul: Pozitif Yayınları . KUNERALP S. (2013). Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricâli (1839-1922), Prosopografik Rehber. İstanbul: ISIS Yayınları.
- LÜTFİ EFENDİ. (1999). Vak’anüvis Ahmed Lütfi Efendi Tarihi I-VIII (1. Baskı). (Yay. Haz. Yücel Demirel). İstanbul: Tarih Vakfı-Yapı Kredi Yayınları.
- MAYAKON İ. M. (2010). Yıldız’da Neler Gördüm?. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
- MCCULLAGH F. (2005). Abdülhamid’in Düşüşü, Osmanlı’nın Son Günleri. N. Önol (Çev.). İstanbul: Epsilon Yayınları.
- MÜMTAZ A. S. (2008). Sultan II. Abdülhamid ve Zamanı. İ. Dervişoğlu (Haz.). İstanbul: Kapı Yayınları.
- OSMANOĞLU A. (2008). Babam Sultan Abdülhamid. İstanbul: Selis Kitaplar.
- OSMANOĞLU Ş. (2007). Babam Abdülhamid, Saray ve Sürgün Yılları. İstanbul: Leyla ile Mecnun Yayınları.
- ÖKE M. K. (1983). İngiliz Casusu Prof. Arminius Vambery’nin Gizli Raporlarında II. Abdülhamid ve Dönemi. İstanbul: Üçdal Neşriyat.
- ÖRİKAĞASIZÂDE Hasan Sırrı. (2007). Sultan Abdülhamid Devri Hâtırâları ve Saray İdaresi. A. A. Yörük (Haz.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
- ÖZBEK N. (2011) Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet; Siyâset, İktidar ve Meşruiyyet (1876-1914) (4. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
- PAKALIN M. Z. (1983). Mâbeyn Başkâtibi. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB Yayınları.
- REY A. R. (2007). İmparatorluğun Son Döneminde Gördüklerim Yaptıklarım (1890-1922). N. Ö. Akın (Haz.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
- SOKO Z. Ş. (2010). Sultan Abdülhamid. Y. S. Karakışla (Yay. Haz.). İstanbul: Akıl-Fikir Yayınları.
- TAHSİN PAŞA. (1990). Sultan Abdülhamid, Tahsin Paşa’nın Yıldız Hâtırâları. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
- TERZİ A. T. (2007). Hazine-i Hassa Nezâreti. Ankara: TTK Yayınları.
- Makaleler, Ansiklopedi Maddeleri ve Kitap Bölümleri
- AKYILDIZ A. (1998). Mâbeyn-i Hümâyûn. TDVİA I-XLIV içinde (c. XXVII, ss. 283-286). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- AKYILDIZ A. (1999). II. Abdülhamid’in Çalışma Sistemi, Yönetim Anlayışı ve Bâbıâlî’yle İlişkileri. Osmanlı I-XII içinde (c. II, ss. 286-297). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
- BAYUR H. (1971). Yeni Bulunmuş Bazı Belgelerin Işığında Kâmil Paşa’nın Siyasal Durumu. Belleten, cilt: XXXV, sayı: 137, ss. 61-112.
- FİNDLEY C. V. (2008). The Tanzimat. The Cambridge History of Turkey in (v. IV, pp. 11-37). London: Cambridge at the University Press.
- KARACA A. (2002). Saray’da/Mâbeyn-i Hümâyûn’da Yâverlik Kurumu. Türkler I-XXI içinde (c. XIII, ss. 610-628). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
- KÜÇÜK C. (1998). Abdülhamid II. TDVİA I-XLIV içinde (c. I, ss. 216-224). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- SEYİTDANLIOĞLU M. (2012). Tanzimat Dönemi’nde Yüksek Yargı ve Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye. Halil İnalcık, Bülent Arı, Selim Aslantaş (Ed.). Adalet Kitabı içinde (ss. 255-270). Ankara: Kadim Yayınları.
- WASTI T. (1996). The Last Chroniclers of the Mâbeyn. Middle Easter Studies. Vol. 32, Nr. 2, 1 nr. fn., Taylor Francis, Ltd. 1996, pp. 1-29.
- Salnâmeler Sâlnâme-i Devlet-i Âliyye-i Osmânîyye, D02467. H. 1294/M. 1877, Def’a 32; H. 1295/M. 1878, Def’a 33; H. 1296/M. 1879, Def’a 34; H. 1298/M. 1881, Def’a 36; H. 1299/M. 1882, Def’a 37; H. 1315/M. 1897, Sene 53; H. 1316/M. 1898, Def’a 54; H. 1324/M. 1906, Def’a 62; H. 1326/M. 1910, Def’a 65; H.1334/M. 1918, Def’a 68. Musavver Nevsâl-i Servet-i Fünûn, 1314/1896.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Articles |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 12 Aralık 2018 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018Cilt: 42 Sayı: 2 |
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.