Öz
Ölçünlü dilde ve Anadolu ağızlarında yer alan yabancı kökenli kelimeler, Türk tarihine ve kültürüne ait önemli belgelerdir. Diller arası bu ödünçlemeler; tarihin, edebiyatın, sanat tarihinin, dil biliminin ortak konusu olmakla birlikte daha birçok disiplinler arası çalışma için önemli kaynaklardır.
Bu çalışmayla, Anadolu’nun kadim şehirlerinden Sivas’ta yaşayan Ermenilerin Sivas ağzına ve ölçünlü dile kazandırdıkları Ermenice kelimeleri tespit etmek, bu kelimelerin dili ve kültürü hangi yönlerden ve ne boyutta etkilediğini ortaya koymak amaçlanmıştır. Sivas ağzında yaşayan 93 Ermenice kökenli kelimenin incelenmesi, yüzyıllar boyunca aynı coğrafyada yaşamış insanların kültürel alış verişini ortaya koyma çalışmalarına katkı sağlayacaktır.
Çav, calaz, herk, maşala, tığ gibi tarımla ilgili kelimelerin; hezan, him, loğ, mertek, pağ gibi yapı ve mimari terimlerinin Ermeniceden alınmış olması Türklerin Anadolu’da bu alanlarda bazı bilgileri Ermenilerden aldığının açık göstergeleri olarak kabul görmelidir. Bu kelimelerin özellikle tarım, hayvancılık, mimari alanlarına ve günlük yaşama ait olması, sanat tarihi, kültür tarihi ve sosyoloji araştırmaları açısından önem arz etmektedir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Açaryan, R. A. (1926). Prevıy Rısesoyaznıy Tyurkologiçeskiy Syezd.
- Avan, S. (2010). Suşehri Monografisi [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Niğde Üniversitesi.
- Ayverdi, İ. (2016). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
- Bläsing, U. (1992). Armenisches Lehngut im Türkeitürkischen am Beispiel von Hemşin. Brill Rodopi.
- Caferoğlu, A. (1944). Sivas ve Tokat İlleri Ağızlarından Toplamalar. Ankara: Burhaneddin Matbaası.
- Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Dankoff, R. (1995). Armenian Loanwords in Turkish. Harraszowitz Verlag.
- Darıcı, T. (2013). Şarkışla’nın Söz Varlığı [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
- Demir, M. (2005). Türkiye Selçukluları ve Beylikler Devri’nde Sivas Şehri. Sakarya: Sakarya Yayıncılık.
- Demir, N. ve Şen, Ü. (2006). Sivas İli ve Yöresi Ağızları. Ankara: Gazi Kitabevi.
- Eren, H. (2020). Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. (Şükrü H. Akalın, Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ertaş, K. (2016). Türk Dili ve Ermeniler: Osmanlı’nın Ermeni Dilbilimcileri. The Journal of Academic Social Sience Studies, 53, 151-162.
- Güven, Ö. (2014). Sivas İli Zara İlçesi Ağzı [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
- Karaağaç, G. (2004). Türkçenin Dünya Dillerine Etkisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Kesten, F. (2013). Sivas sözlüğü. Sivas: Buruciye Yayınları.
- Kuzucu, K. (2014). 1021’den 1921’e Türk-Ermeni İlişkilerinin Sivas Boyutu. Tarihte Türkler ve Ermeniler, C 4, 1-54. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Menz, A. (2009). Erzurum Ağzında Ermenice Ödünç Sözcükler. Türk Dilleri Araştırmaları, 19, 89-106.
- Nişanyan, S. (2009). Sözlerin Soyağacı-Çağdaş Türkçenin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul: Everest Yayınları.
- Ökrüca, L. (2011). Sivas İli Kangal İlçe Merkezi Sözlüğü [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
- Paçacıoğlu, B. (2003). Cumhuriyet’e Kadar Sivas Basını ve İrade-yi Milliye’nin Yeri. Türklük Bilimi Araştırmaları, 14, 77-102.
- Şimşek, Y. (2014). Ermeni Asıllı Türk Dilcileri ve Bunların Çalışmalarına Genel Bir Bakış. Yeni Türkiye, 60, 774-789.
- Tanyıldız, E. (2014). Hafik İlçe Merkezinin Kelime Hazinesi [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
- Tekin, Ş. (2001). İştikakçının Köşesi-Türk Dilinde Kelimelerin ve Eklerin Hayatı Üzerine Denemeler. İstanbul: Simurg Yayınları.
- Toparlı, R. (2019). Sivas Sözlüğü. Sivas Valiliği Kültür Yayınları.
- Tuna, O. N. (1997). Sümer ve Türk Dillerinin Tarihî İlgisi Ve Türk Dilinin Yaşı Meselesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Türk Dil Kurumu (2019). Derleme Sözlüğü 1-6. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Yılmaz, K. (2021). Yıldızeli’nin Söz Varlığı. İstanbul: Akademik Kitaplar.
Öz
Words of foreign origin in the standard language and Anatolian dialects are important documents of Turkish history and culture. These interlingual borrowings; as well as being a common subject of history, literature, art history, linguistics, they are important sources for many more interdisciplinary studies.
With this study, it is aimed to determine the Armenian words that the Armenians living in Sivas, one of the ancient cities of Anatolia, brought to the Sivas dialect and the standard language, and to reveal in which ways and to what extent these words affect the language and culture. Examining 93 words of Armenian origin living in the Sivas dialect will contribute to the studies of revealing the cultural exchange of people who have lived in the same geography for centuries.
Words related to agriculture such as çav, calaz, herk, maşala, tığ; The fact that building and architectural terms such as hezan, him, loğ, mertek, pağ were taken from Armenian should be accepted as clear indications that the Turks received some knowledge in these areas from Armenians in Anatolia. The fact that these words belong to the fields of agriculture, animal husbandry, architecture and daily life is important in terms of art history, cultural history and sociology studies.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Açaryan, R. A. (1926). Prevıy Rısesoyaznıy Tyurkologiçeskiy Syezd.
- Avan, S. (2010). Suşehri Monografisi [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Niğde Üniversitesi.
- Ayverdi, İ. (2016). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
- Bläsing, U. (1992). Armenisches Lehngut im Türkeitürkischen am Beispiel von Hemşin. Brill Rodopi.
- Caferoğlu, A. (1944). Sivas ve Tokat İlleri Ağızlarından Toplamalar. Ankara: Burhaneddin Matbaası.
- Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Dankoff, R. (1995). Armenian Loanwords in Turkish. Harraszowitz Verlag.
- Darıcı, T. (2013). Şarkışla’nın Söz Varlığı [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
- Demir, M. (2005). Türkiye Selçukluları ve Beylikler Devri’nde Sivas Şehri. Sakarya: Sakarya Yayıncılık.
- Demir, N. ve Şen, Ü. (2006). Sivas İli ve Yöresi Ağızları. Ankara: Gazi Kitabevi.
- Eren, H. (2020). Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. (Şükrü H. Akalın, Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ertaş, K. (2016). Türk Dili ve Ermeniler: Osmanlı’nın Ermeni Dilbilimcileri. The Journal of Academic Social Sience Studies, 53, 151-162.
- Güven, Ö. (2014). Sivas İli Zara İlçesi Ağzı [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
- Karaağaç, G. (2004). Türkçenin Dünya Dillerine Etkisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Kesten, F. (2013). Sivas sözlüğü. Sivas: Buruciye Yayınları.
- Kuzucu, K. (2014). 1021’den 1921’e Türk-Ermeni İlişkilerinin Sivas Boyutu. Tarihte Türkler ve Ermeniler, C 4, 1-54. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Menz, A. (2009). Erzurum Ağzında Ermenice Ödünç Sözcükler. Türk Dilleri Araştırmaları, 19, 89-106.
- Nişanyan, S. (2009). Sözlerin Soyağacı-Çağdaş Türkçenin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul: Everest Yayınları.
- Ökrüca, L. (2011). Sivas İli Kangal İlçe Merkezi Sözlüğü [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
- Paçacıoğlu, B. (2003). Cumhuriyet’e Kadar Sivas Basını ve İrade-yi Milliye’nin Yeri. Türklük Bilimi Araştırmaları, 14, 77-102.
- Şimşek, Y. (2014). Ermeni Asıllı Türk Dilcileri ve Bunların Çalışmalarına Genel Bir Bakış. Yeni Türkiye, 60, 774-789.
- Tanyıldız, E. (2014). Hafik İlçe Merkezinin Kelime Hazinesi [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
- Tekin, Ş. (2001). İştikakçının Köşesi-Türk Dilinde Kelimelerin ve Eklerin Hayatı Üzerine Denemeler. İstanbul: Simurg Yayınları.
- Toparlı, R. (2019). Sivas Sözlüğü. Sivas Valiliği Kültür Yayınları.
- Tuna, O. N. (1997). Sümer ve Türk Dillerinin Tarihî İlgisi Ve Türk Dilinin Yaşı Meselesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Türk Dil Kurumu (2019). Derleme Sözlüğü 1-6. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Yılmaz, K. (2021). Yıldızeli’nin Söz Varlığı. İstanbul: Akademik Kitaplar.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Articles |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 16 Haziran 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022Cilt: 46 Sayı: 1 |
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.