Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi

Öz

1923 Türk-Rum Nüfus Mübadelesinin sonuçları hiç kuşkusuz toplumsal ve kültürel bakımdan birçok çözülmeyi de beraberinde getirmiştir. Anadolu topraklarında miras bırakılan güçlü somut ve soyut kültürel veriler düşünüldüğünde, somut yerleşim karakterinde yer alan mimari biçimlerin, kültür ve mekân ilişkisinin cisimleşmiş görsel imgeleri temsil ettiği bir gerçektir. Çok bilinen bir örneği Kayaköy olan bu verilerin Küçük Asya’nın derinliklerine doğru daha az bilinen, şimdilik korunaklı ancak giderek deformasyon ve yıkıma maruz kalan diğer örneklerinden bir kesitin sunulması, bu metnin kapsamını oluşturmaktadır. Böyle bir kapsam, salt, bilginin bir belgelemesini yapmak amacı taşımasının ötesinde, bu mekânları kıymetli kılan kültür-mekân ve mimari ürün-arketip ilişkisini ortaya koymaya çalışacaktır. Bu doğrultuda, Erciyes Dağı’nın gölgesinde konumlanan ve üçlü bir vadi sistemi etrafında köylerin bir silsilesini oluşturan kırsal yerleşimler çalışma alanı olarak seçilmiştir. Alan çalışmasına esas konu olan ise, aynı kültürel doku etrafında, benzer mekânsal süreklilik ve bağlamsal tutarlığı sağlayan arketipik imgelerdir. Yapılı çevrede gömülü halde varolan bu arketipik imgeler, kendilerini, çeşitli mekânsal düzenlemelerde göstermekte ve böylece, çalışmaya konu olan köyler silsilesi ekseninde benzer bağlamlar üretmektedir. Bir başka anlatımla, mekânsal süreklilik ve bağlamsal tutarlılığın kaynağı olan kültür-mekân-arketip arasındaki bağıntı, bu metnin ortaya koyduğu ana sorunsal ve bu bağıntının Pattern Language rehberliğinde yapılan mekânsal okuması ise, gömülü mimari bilginin açığa çıkarılma yöntemidir. Pattern Language’in kalıp dili vasıtasıyla yapılan böyle bir mekânsal okumada, elbette, kesin sonuçlar ortaya koymak yerine, kültür tarafından evrilen mekân hakkında çıkarımlar yapmak daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Böylece çalışma, mekânın oluşumuna katkıda bulunan arketipler üzerinden sonlandırılacaktır.