Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi

Öz

Bu çalışmada, doğu toplumlarının kadim devlet felsefesinin pratik bir formülasyonunu içeren ve genel olarak Adalet Dairesi (daire-yi adl) olarak isimlendirilen teorinin kültürel ve bilişsel altyapısına dair tarihsel antropoloji çerçevesinde bir tartışma amaçlanmaktadır. Kısaca bu teorinin ve bu teoriye dayanan devlet uygulamalarının genel olarak paylaşılan ve kabul edilen bir dünya görüşünden, kültürel altyapıdan yani zihinsel çerçeveden kaynaklandığı ileri sürülmektedir. Çalışmada bu kavram “kozmoloji” olarak isimlendirilmiştir. Kozmolojiyi ortaya koymak amacıyla önce bu teori alt bileşenleriyle kısaca açıklanmış, pratikteki görüntüsünden kısaca bahsedilmiş daha sonra da sonuç bölümünde çalışmanın amacı olan kozmoloji bu ‘yapı’ üzerinden anlatılmaya çalışılmıştır. Çalışmada dönemselleştirmeye gidilmemiştir; ancak kadim geleneğin kuruluş döneminde devlet yapısının şekillenmesinde en büyük âmillerden biri olması dolayısıyla Osmanlı kuruluş ve klasik dönemlerinin sosyal ve kültürel yapısı çalışma içinde daha genişçe yer almıştır. Kısaca 16.-17 yy’lardan sonra devlet yapılanmasında artık reform çabaları baş gösterdiği için bu kadim teorinin yapısal etkilerinin de tedrici olarak azaldığı açıktır. Ancak kültürel unsurların devamlığı doğrultusunda doğulu insanın ‘devlet’ ve ‘yönetim’ algılarında hala bu teorinin temelindeki kozmolojinin etkilerinin görülüyor olması dolayısıyla makalenin kapsamı içerisinde keskin bir tarihsel dönemleme yapmak kolay değildir.