Araştırma Makalesi
Yıl 2021,
Cilt: 45 Sayı: 1, 49 - 66, 29.06.2021
Öz
Bir toplumun edebiyatı, o toplumun dilinin en canlı halini yansıtır ve dil tüm zenginliğiyle edebi metinlerde yer edinmiştir. Bu zenginliği meydana getiren parçalardan biri de deyimlerdir. Dilimizde çokça bulunan deyimlerin ne anlama geldiği, neyi kast ettiği edebi metinlerin anlaşılması noktasında büyük önem taşır. Kaldı ki bazı deyimler zaman içerisinde kullanılmaz olmuş, halkın dilinden çekilmiştir ama halen metinlerde kayıtlıdır. Böylesi durumlarda büyük bir çabayla dilin tarihi derinliklerine inmeli ve o deyimi kullanan insanların ne demek istediğini ortaya koymaya gayret göstermelidir.
Bu çalışmada da günümüzde kullanılmayan deyimlerden biri olan "baş oynamak" deyimi ele alınmış, geçtiği beyitlerden örnekler tespit edilmiş, anlam dünyası ve kullanımı üzerinde durulmuştur. Bu sayede klasik edebiyatımızda kullanılan bir deyim daha gözler önüne serilmiş ve kadim şiirimizi anlama veya metin şerhi gibi çabalar için bir katkı sunulması düşünülmüştür. Divan şiirinde aşığın gözü karalığını, canını feda etmeyi göze almasını hatta sevgili için başını zevkle vereceğini ifade eden bu deyim şairlerimiz tarafından yaygın bir şekilde kullanılmıştır ve beyitlerde beliğ birçok örneğine rastlanılmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aksan, D. (1982). Her Yönüyle Dil – 3. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Arslan, S. D. (2019). Nev’î Divanı’nda Atasözleri, Deyimler ve Bunların Kullanımı Üzerine. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 3 (2), 253-277.
- Ayan, H. (2002). Nesîmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ayçiçeği, B. (2018). Bağdatlı Rûhî’nin (Ö.1014/1605-1606) Gazellerinde Deyimler. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, (38), 163-202.
- Aydemir, Y. (2018). Behiştî Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0 (Erişim tarihi: 20.10.2020)
- Aydin, G. (2018). Amrî Divanı'nın Tahlili [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Çankırı Karatekin Üniversitesi.
- Batislam, H. D. (1997). Nedim'in Şiirlerindeki Atasözleri ve Deyimler. Türkoloji Araştırmaları Fuat Özdemir Anısı, 107-125.
- Biltekin, H. (2018). Şeyhî Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/61044,seyhi-divanipdf.pdf?0 (Erişim tarihi: 01.12.2020)
- Bulduk, E. (2018). Ereğlili Türâbî Divanı (Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük) [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Aksaray Üniversitesi.
- Canpolat, M. (1982). Ömer bin Mezîd Mecmû'atü'n-Nezâ'ir. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Çakır, M. S. (2020). Yahyâ Nazîm Divanı. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
- Çetin, K. (2020). Sehî Bey Divanı’nda Deyimler ve Atasözleri. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (67), 113-164.
- Çetinkaya, Ü. (2009). Divan Siirinde “Çok Başlu (Ziyade-Ser)” Deyimi Üzerine. Turkish Studies, 4 (2), 226-245.
- Demirkazık, H. İ. (2013). “El Arkası Yerde” Deyimi ve Bu Deyimin Divan Şiirindeki Kullanımı. Turkish Studies, 8(4), 617-633.
- Devellioğlu, F. (2012). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
- Doğan, M. N. (2014). Fâtih Dîvânı ve Şerhi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Efe, Z. (2020). Şeyhülislâm Kemâl Paşazâde (İbni Kemâl) Dîvânı’nda Atasözleri, Deyimler ve Halk Söyleyişleri. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (25), 277-309.
- Erdoğan, M. (2009). Divan Şiirinde Mahallileşme Kavramı ve Bâkî Divanı’nda Bazı Mahallî Unsurlar. Turkish Studies, 4 (5), 114-165.
- Ergin, M. (1980). Kadı Burhaneddin Divanı. İstanbul: İÜEF Yayınları.
- Eroğlu, S. (2014). 15. Yüzyıl Türk Mevlit Edebiyatında Atasözleri ve Deyimler. Türklük Bilimi Araştırmaları, (35), 99-149.
- Güler, Z. (2011). Şeyh Galib Divanında Deyimler. e-Journal of New World Sciences Academy, 6 (3), 433-455.
- Gürbüz, M. (2012). Rezmî Divanı’nda Deyimler. Turkish Studies, 7 (1), 1231-1267.
- Güzel, B. (2017). Klasik Türk Şiirinde “Ağzı Mühürlü” Deyimi Üzerine. Littera Turca, 3 (1), 99-106.
- Kaplan, Y. (2009). Sâbit’in Şiirlerinde Atasözleri, Deyimler ve Halk Söyleyişleri. Turkish Studies, 4 (4), 599-635.
- Karayazı, N. (2013). Yârî Dîvânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Kaya, B. A. (1996). Azmî-zâde Hâletî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvânının Tenkidli Metni [Basılmamış Doktora Tezi]. Trakya Üniversitesi.
- Kaya, H. (2011). Emrî Divanı'nda Deyimler. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (6), 55-130.
- Kayaokay, İ. (2019). Osmanlı Edebî Metinlerinde “Diş Bilemek” Deyiminin Anlam Çerçevesi. Ü. Aslan ve H. Taş (Ed.), Vakıf İnsan Prof. Dr. Hikmet Özdemir Armağanı, (s. 475-498). İstanbul: Kriter Yayınevi.
- Keklik, M. (2019). Klasik Türk Şiirinde “Yüzü Açılmış” Deyimi Üzerine. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (23), 45-61.
- Kılıç, F. (1996). Âşık Çelebi Divanında Atasözü ve Deyimler. Bilig, (1), 24-30.
- Köksal, M. F. (2001). Klâsik Şiirimizden Bilinmeyen Bir Deyim: El Oyunu. Bilig, (16), 127-136.
- Küçük, İ (2015). Divan Şiirinde İzaha Muhtaç Beş Deyim: Asâyı Dik-, Kantarlığı At-, Kulağından Fetîli Çıkar-, Ay’a Elek As-, Ebu Zanbak Oku-. Turkish Studies, 10 (8), 1697-1706.
- Macit, M. (2017). Hatâyî Dîvânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Öge, S. (2001). 15. Yy. Şâirlerinden Mesîhî, Cem Sultan, Ahmed Paşa, Necâtî Beg, Üsküplü İshak Çelebi ve Şeyhî'nin Dîvânlarında Atasözleri ve Deyimler [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Trakya Üniversitesi.
- Özcan, N. (2009). Salâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 36. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 15-16.
- Özmen, V. (2016). Derzizâde Ulvî Divanı’nda Atasözleri ve Deyimlerin Kullanımı. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, (4), 418-435.
- Öztürk, E. C. (2019). Divan Şiirinde Kulakla İlgili Deyimler ve Anlam Çerçevesi. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (66), 37-82.
- Sefercioğlu, M. N. (2010). Helâkî Divanı’nda Türkçe Deyimler. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (4), 155-202.
- Sevinç, D. K. (2007). 18. Yüzyıl Şairlerinden Sünbülzade Vehbi (Lutfiyye),Bosnalı Sabit, Enderunlu Vasıf ve Nedim’in Divan ve Mesnevilerinde Atasözleri ve Deyimler [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Trakya Üniversitesi.
- Sinan, A. T. (2005). Necati Beg Divanındaki Deyimler Üzerine. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15 (2), 107-114.
- Süer, F. R. (2017). Şemseddîn-i Sivâsî Dîvânı (İnceleme-Metin). İstanbul: H Yayınları.
- Tanyeri, M. A. (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Tarama Sözlüğü (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tarlan, A. N. (1970). Zâtî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı: II. Cild. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- Uyanıker, N. (2006). Pervâne Beg Mecmuasının İlk Yüz Varağında (1a - 100b) Halk Kültürü İle İlgili Unsurlar (Atasözleri-Deyimler-Halk İnanışları) [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
- Varışoğlu, M. C. (2018). Değerler Eğitimi Bağlamında Hâtem Divanında Deyimler. International Journal Of Eurasia Social Sciences, 9 (31), 106-128.
- Yakar, H. İ. (1999). Üsküplü İshâk Çelebi Dîvanı'nda Atasözleri ve Deyimler. Edebiyat ve Toplum Sempozyumu 4-5 Haziran 1999. Ankara Üni. TÖMER Basın Yayın Müd.
- Yavuz, K. ve Yavuz, O. (2016). Muhibbî Dîvânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Yavuz, S. (2016). Saîd Paşa Dîvânı’nda Yer Alan Atasözleri ve Deyimler Üzerine. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (15), 106-114.
- Yekbaş, H. (2016). Sebzî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Yıldız, A. (2018). Klasik Türk Şiirinde “Zehri Yedi Tastan Geçmek” Deyiminin Kökeni Üzerine. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 2 (4), 43-50.
- Zülfe, Ö. (2011). Şiirin İzinde Sözün Gölgesinde: Osmanlı Şiirinden Kelimeler, Kavramlar, Deyimler. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Toplam 52 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Articles |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Haziran 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021Cilt: 45 Sayı: 1 |
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.