Öz
Öz
Anadolu tarih öncesi çağlardan günümüze kadar birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Pek çok medeniyetin izlerini her anlamda taşıyan Anadolu coğrafyası arkeoloji dünyasının daima ilgi odağı olmuştur. Mysia Bölgesi de geçirmiş olduğu tarihsel süreçler, antik kentler ve eserlerle incelemeye değer bir coğrafyadır. Kybele, Anadolu uygarlıkları açısından kendine has özelliklere sahip olması ve farklı kültürleri etkilemesi bakımından önem taşımaktadır. Ana tanrıça kültü, Anadolu’dan başlayarak bu coğrafyadan geçen tüm uygarlıkları etkilemiştir. “Yaratıcılığı, bereketi, cinselliği, doğumu, çocuk büyütmeyi ve gelişme döngüsünü temsil eden analık simgesi ya da tanrıça” olarak tanımlanan, Ana tanrıça Kybele’ye en eski çağlardan itibaren Anadolu’nun hemen hemen her yöresinde rastlamak mümkündür. Anadolu’nun birçok yerinde kutsal alanı bulunan, tapınım gören Tanrıça Kybele’nin Anadolu’daki belli başlı kült merkezlerinden birisi de Mysia bölgesidir. Bu çalışmada da Tanrıça Kybele’nin Mysia Bölgesi’ndeki varlığı araştırılıp, Pergamon, Daskyleion, Miletopolis, Kyzikos, Zeytinliada ve Eğridere’de elde edilen epigrafik buluntular, yapı kalıntıları, heykeller, heykelcikler, tapınım alanları, adak levhaları vb. bulgular ile Anadolu’nun en önemli ve en eski tanrıçası olan Kybele’ye özgü tapınımın izleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.
Abstract
Anatolia has been home to various civilisations from prehistoric ages to the present. Anatolian geography that still has traces of many civilisations has always been at the centre of interest ın archaeology world. Mysia Region with the historical processes antique cities and works is a geography that is worth examining. Kybele is important for Anatolian civilizations in terms of having unique characteristics and influencing different cultures. The cult of the mother goddess has affected all civilizations starting from Anatolia and passing through this geography. It is possible to come across the mother goddess Cybele, who is defined as "the symbol of motherhood or goddess representing creativity, fertility, sexuality, birth, raising children and cycle of development", in almost every region of Anatolia since the earliest times. Mysia region is one of the specific cult centres of Goddess Kybele in Anatolia who was widely worshipped and has many sacred places. In this study the place of Goddess Kybele in Mysia region has been studied and traces of worship for Anatolia’s oldest and most important goddess Kybele has attempted to be revealed with findings such as construction ruins, statues, statuettes, temples, votive plaques etc. and epigraphic findings that were obtained in Pergamon, Daskyleion, Miletopolis, Cyzicus, Zeytinliada and Eğridere.
Kaynakça
- Akın, M. ve Özkan, E. B. (2016). Badırga Kybele’si ve Nilüfer’deki Kybele Kültü. M Şahin-S. Sevim-D. Yavaş (Ed.), Odryses’ten Nilüfer’e Uluslararası Nilüfer Sempozyumu, (s. 71-96). Nilüfer/Bursa: Özyurt Matbaacılık.
- Albayrak, C. (2007). Anadolu’da Kybele-Attis Kültü [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
- Apollonius Rhodius (1912). The Argonautica I. New York.
- Aydın, T. (2015). Mysia Bölgesi’nde Kybele Kültü [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
- Ateş, G. (2013). Pergamon’da Ana Tanrıça Kybele. Aktüel Arkeoloji Dergisi, 31, 138-145.
- Bakır, T. (2003). Daskyleion (Tyaiy Drayahya) Achaemenidische Satrapensitzt in Hellespontine Phrygia. Anadolu / Anatolia, 25, 1-26.
- Bakır, T. (2004). Daskyleion’da Phrygler. T. Korkut-H. İşkan-G. Işın (Ed.), 60. Yaşında Fahri Işık’a Armağan. Anadolu’da Doğdu,(s. 55-67). İstanbul: Ege Yayınları.
- Bremmer, J. N. (2004). Attis: A Greek God in Anatolian Pessinous and Catullan Rome. Mnemosyne, Fourth Series, Vol. 57, Fasc. 5, Catullus 63.
- Conze, Alexander und Schazmann, Paul (1911). Mamurt-Kaleh: Ein Tempel der Göttermutter unweit Pergamon. Berlin.
- Çapar, Ö. (1979a). Roma Tarihinde Magna Mater (Kybele) Tapınımı. Ankara Üniversitesi Dil Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, XXIX (1-4), 167-190.
- Çapar, Ö. (1979b). Anadolu’da Kybele Tapınımı. Ankara Üniversitesi Dil Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, XXIX (1-4), 191-210.
- Çevirici, F. (1998). Kültler Açısından Daskyleion Terrakottaları [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi.
- Erhat, A. (2003). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Ertüzün, R. M. (1991). Erdek Kyzikos, Argonautlar ve Kharitler ile ilgili Yunanca ve İngilizce metinlerle birlikte iki çalışma. Ankara.
- Ertüzün, R. M. (1999). Kapıdağı Yarımadası ve Çevresindeki Adalar. Tarih ve Arkeolojisi Üzerinde Araştırmalar, İstanbul: Papirüs Basım-Ozan Sanatevi.
- Ful, Ş. D. (2008). Yazıtlar Işığında Mysia Bölgesi Kültleri [Basılmamış Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
- Graves, R. (2010). Yunan Mitleri (U. Akpur, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
- Grimal, P. (1997). Mitoloji Sözlüğü: Yunan ve Roma, (S. Tamgüç, Çev.). İstanbul: Sosyal Yayınlar.
- Güngör, Y. (2005). Bergama Krallık Kültü, Bergama Belleten-14. İzmir: Çağdaş Matbaacılık.
- Hasluck, F.W. (1910). Cyzicus, Cambridge: University Press.
- Heredotos (1991). Herodot Tarihi, (M. Ökmen, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi,.
- Koçhan, N. (2004). Argonautlar Mitolojisine Göre Kyzikos Kentinin Topografik Yapısı. T. Korkut-H. İşkan-G. Işın (Ed.), 60. Yaşında Fahri Işık’a Armağan, Anadolu’da Doğdu, (s. 423-426). İstanbul: Ege Yayınları.
- Koçhan, N. (2011). Kyzikos Tarihi ve Mimari Kalıntıları. Bursa: Renkvizyon Ofset Form Matbaacılık.
- Kölemenoğlu, S. S. (2001). Ana Tanrıça Gerçeği. İstanbul: Arıtan Yayınevi.
- Kulaçoğlu, B. (1992). Tanrılar ve Tanrıçalar. İstanbul: Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları.
- Malay, H. (1992). Hellenistik Devirde Pergamon ve Aristonikos Ayaklanması. İzmir: Bergama Belediyesi Kültür Yayınları.
- Marquardt, J. (1836). Cyzicus und sein Gebiet, Berlin.
- Meral, K. (2017). İonia Bölgesi Aslanları Heykel, Kabartma, Çörten ve Masa Ayağı. Saarbrücken: Lambert Academic Publishing.
- Meral, K. ve Aydın, T. (2019). Eğridere Açıkhava Tapınım Alanı Işığında Kapıdağı Yarımadası’nda Kybele Kültü. V. Keleş-H. Kasapoğlu-H. E. Ergürer-E. Çelikbaş-A. Yılmaz (Ed.), Cevat Başaran'a 60. Yaş Armağanı, (s. 487-502). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınevi.
- Meriç, A. E. (2007). Metropolis Ana Tanrıça Kült Mağarası [ Basılmamış Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
- Motor, H. (2010). Bursa, Balıkesir ve Bandırma Müzelerindeki Kyzikos Sikkeleri [Basılmamış Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
- Motz, L. (1997). The Faces of the Goddes. New York: Oxford University Press.
- Naumann, F. (1983). Die İkonographie der Kybele in der Phrygischen und der Griechischen Kunst. Tübingen: Wasmuth.
- Nohlen, K. und Radt W. (1978). Kapıkaya, Ein Felsheiligtum Bei Pergamon, Altartümer von Pergamon XII, Berlin.
- Ohlemutz, E. (1940). Die Kulte und Heiligtümer der Götter in Pergamon. Würzburg.
- Özkan, E. B. (2016). Antik Literatürden Örneklerle Akdeniz Dünyasında Kybele Kültü. B. Takmer– E. N. Akdoğu Arca– N. Gökalp Özdil (Ed.), Vir Doctus Anatolicus Sencer Şahin Anısına Yazılar, (657-681). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
- Özmen, S. S. (2016). Anadolu’da Ana Tanrıça Kybele Kültü. Humanitas, 4(7), 381-397.
- Öztürk, N. (1994). Kyzikos’da “Metroon” Olarak Tanımlanan Yapı: “Mimarisi, Bezemeleri ve Plastik Eserleri” [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi], Atatürk Üniversitesi.
- Öztürk, N. (2008). Kyzikos’ta Bulunan Bir Kybele Yontusu Üzerine Bazı Gözlemler. B. Can- M. Işıklı (Ed.), Doğudan Yükselen Işık-Arkeoloji Yazıları, (s. 367-373). İstanbul: Graphis Matbaa.
- Öztürk N. ve Kavaz Kındığılı, B. (2018). Zeytinliada Meryemana Manastırı. Uluslararası Bandırma ve Çevresi Sempozyumu UBS’18, Tam Metin Bildiriler Kitabı I: Tarih, Arkeoloji, Göç Hareketler, Önemli Şahsiyetler, Kültür ve Folklor, Edebiyat ve Eğitim, ( s. 9-14). Bandırma-BALIKESİR: Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Yayınları.
- Patacı, S. (2007). Hellenistik Dönemde Batı Anadolu’da Kybele Tapınımı [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
- Picard C. and Th Macridy-Bey (1921). Attis d’un Métrôon ( ? ) de Cyzique, BCH 45, 436-470.
- Radt, W. (1988). Pergamon, Geschichte und Bauten, Funde und Erforschung einer Antiken Metropole. Köln.
- Radt, W. (2002). Pergamon: Antik Bir Kentin Tarihi ve Yapıları, (S. Tamer, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Roller, L. E. (2004). Ana Tanrıça’nın İzinde Anadolu Kybele Kültü, (B. Avunç, Çev.). İstanbul: Homer Kitabevi.
- Schwertheim, E. (1978). Denkmaler zur Meterverehrung in Bithynien und Mysien. E. Schwertheim, S. Şahin ve J. Wagner (Ed), Studien zur Religion und Kultur Kleinasiens, 66/2 (s. 791-837). Brill.
- Schwertheim, E. (1985). Neue Inschriften aus Miletupolis. Epigraphica Anatolica, 5, 77-89.
- Showerman, G. (1901). The Great Mother of The Gods. Madison: University of Wisconsin.
- Strabo (1903). Geography. H.C. Hamilton, Esq., W.Falconer, M.A. (Ed.). London.
- Strabon (2005). Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: Kitap XII-XIII-XIV) (A. Pekman, Çev.). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
- Şahin, M. (2000). Miletopolis Kökenli Figürlü Mezar Stelleri ve Adak Levhaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Taşkın, S. (1997). Mysia ve Işık İnsanları. İstanbul: Sel Yayıncılık.
- Tuncer, Ö. (1999). İşte Anadolu. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
- Üreten, H. (2003). Neşredilmiş Yazıtlar Işığında Hellenistik Dönem’de Pergamon Kenti Tanrı ve Kültleri [Basılmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
- Üreten, H. (2004). Hellenistik Dönem Pergamon Kenti Tanrı ve Kültleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları XXII, (25), 185-214.
- Üreten, H. (2006). Mamurt Kale’de Meter Aspordene Kültü. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46(1), 211-222.
- Üreten, H. (2011). Mamurt Kale: Philetairos ve Kent Dışı Philetairos Vakfı. E. Önen, M. Mutluer, N. Çetin (Ed.), Uluslararası Bergama Sempozyumu/ International Bergama Symposium, 1 (s. 95-108). İzmir: Bergama Belediyesi Yayınları.
- Vermaseren, M. J. (1977). Cybele and Attis: the Myth and Cult. London:.Thames and Hudson.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Articles |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 22 Aralık 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021Cilt: 45 Sayı: 2 |
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.