Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Understanding of the Perfect Human and its Impact on Economic Life According to the Approaches of the Haqiqat Al-Muhammadiyya and Dawriyas in the Sufi Tradition

Yıl 2023, Cilt: 47 Sayı: 2, 241 - 257, 25.12.2023

Öz

Kaynakça

  • Abdal, Kaygusuz (2010): Saraynâme, Haz. A. Güzel, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
  • Abdal, Kaygusuz (2009): Dil-Güşâ, Haz. A. Güzel, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
  • Arnold, Thomas W. (1979): The Preaching of Islam, Ashraf Publication, Lahor, Pakistan.
  • Ateş, Süleyman (1976): İslam Tasavvufu, Kılıç Kitabevi, Ankara.
  • Aydın, Mehmet S. (2000): “İnsan-ı Kâmil”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 22, ss. 330-331.
  • Bardakçı, Mehmet N. (2008): “Mevlana’ya Göre İnsanın Mahiyeti ve Kâmil İnsan Olma”, Erdem, C. 50, ss. 1-13.
  • Bican, Y. Ahmet (1977): Envârü’l-Âşıkîn, Sadeleş. M. Rahmi, Sağlam Kitabevi, İstanbul.
  • Buhari, Ebu Abdillah M.İ.İ. (1987): Sahih-i Buhari ve Tercemesi, C. 1, Çev. M. Sofuoğlu, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
  • Cezûlî, M.b. Süleyman (1977): Kara Davud: Delâil-i Hayrat Şerhi, Şerh. M. Kara Davud Efendi, Çev. M.F. Gürtunca, Sağlam Kitabevi, İstanbul.
  • Cîlî, Abdülkerim (2002): İnsân-ı Kâmil (el-İnsânü’l-Kâmil fi Marifeti’l-Evahir ve’l-Evail), Çev. A.M. Tolun, Yay. Haz. S. Eraydın, E. Demirli ve A. Kartal, İz Yayıncılık, İstanbul.
  • Cîlî, Abdülkerim (2010): Hakikat-i Muhammediyye, Çev. M. Bedirhan, Nefes Yayıncılık, İstanbul.
  • Çetinkaya, B. Ali (2015): İslam Düşüncesi Tarihi: Siyasetten İrfana, Pınar Yayınları, İstanbul.
  • Çetinkaya, B. Ali (2009): “İhvân-ı Safâ Felsefesinin İbnü’l-Arabî Düşüncesindeki İzdüşümleri”, Tasavvuf Dergisi, C. 23, ss. 131-147.
  • Demirli, Ekrem (2015): “İbnü’l-Arabi ve Fütuhât-ı Mekkiyye: İslam Metafizik Düşüncesinin Şaheseri ve Kurucu Düşünür veya Şeyhü’l-Ekber”, iç. Fütuhât-ı Mekkiyye: Fütüvvet Ehli ve Meczuplar, M. İbn Arabi, Litera Yayıncılık, İstanbul, ss. 9-18.
  • Durak, Nejdet (2010): “İslam Düşüncesinde Etik Bir İdeal Olarak İnsan-I Kâmil Anlayışı”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, C. 7(2), ss. 105-124.
  • Faruki, İ. Raci ve Faruki, L. Lamia (1999): İslam Kültür Atlası, İnkılab Yayınları (Yeni Şafak Gazetesi), İstanbul.
  • Erdem, Ekrem (2022a): “Fütüvvet-Ahilik Geleneğinde Ahlak, Kâmil İnsan ve İktisat Meselesi: Ahiliğin Dolaylı İş Ahlakı İlkeleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Sakarya İktisat Dergisi, C. 11(3), ss. 352-373.
  • Erdem, Ekrem (2022b): “Ahiliğin Doğrudan İş Ahlakı İlkeleri ve İktisadi Hayata Tesiri”, iç. Emek ve İş Ahlakı, Ed. M.E. Kala, Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları, Ankara, ss. 169-186.
  • Erdem, Ekrem (2022c): “Fütüvvet/Ahilik - Tasavvuf İlişkisi ve İktisadi Hayata Dair Bazı Çıkarsamalar: Farklı Dillerde Yazılmış Bazı Fütüvvetnameler Üzerine Bir İnceleme, İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 8(2), ss. 185-222.
  • Erdem, Ekrem (2022d): “Tasavvuf Geleneğinde Farklı İnsan-ı Kâmil Anlayışları Üzerine Tasavvuf Edebiyatından Örnekler ve İktisadi Hayata Yansımaları”, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi İİBF Dergisi, C. 6(2), ss. 230-262.
  • Erdem, Ekrem (2021a): “Fütüvvetin ve Ahiliğin Menşei, Mahiyeti ve Türleri”, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi İİBF Dergisi, ‘Fütüvvet, Ahilik ve İktisadi Hayat’ Özel Sayısı, S. 5, ss. 1-15.
  • Erdem, Ekrem (2021b): “Fütüvvetnamelerin Türleri ve Farklı Dillerde Yazılmış Bazı Fütüvvetnamelerin İçerikleri Üzerine Bir İnceleme”, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi İİBF Dergisi, ‘Fütüvvet, Ahilik ve İktisadi Hayat’ Özel Sayısı, S. 5, ss. 88-113.
  • Erdem, Ekrem (2021c): “Fütüvvet ve Ahilik Çalışmalarının Kaynakları Üzerine Bir Değerlendirme”, Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, C. 16(2), ss. 173-198.
  • Ertuğrul, İ. Fenni (1991): Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabi, Haz. M. Kara, İnsan Yayınları, İstanbul.
  • Esed, Muhammed (1999): Kur’an mesajı, 3 cilt. İşaret Yayınları (Yeni Şafak), İstanbul.
  • Gerevî, F. Resul, Fazıl, Sohrab, Muhammediyân, Abbas (2021): “Molla Câmî ve İbn-i Arabî’ye Göre İnsan-ı Kâmil”, Mutalaa, Çev. İ. Şengül, C. 1(1), ss. 122-140.
  • Hakkı, E. İbrahim (1980): Marifetname, Sadeleş. T. Ulusoy, Hasankale İ. Hakkı Hz.’nin Camii ve Külliyesini Yap. ve Yaş. Derneği, Erzurum.
  • Hakkı, E. İbrahim (1977): İnsan-ı Kâmil, Sadeleş. T. Ulusoy, Hisar Yayınevi, İstanbul.
  • Hirevî, M.M. Emin (1980): Altıparmak Peygamberler Tarihi - Meâricü’n-Nübüvve, Çev. M.b. Muhammed Efendi (Altıparmak), Sadeleş. A.F. Meyan, Berekât Yayınevi, İstanbul.
  • Kılıç, M. Erol (1996): “Fusûsu’l-Hikem”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 13, s. 230-237.
  • Köprülü, M. Fuad (2018): Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Alfa Basım Yayım, İstanbul.
  • Küçük, Osman N. (2014): Fusûsu’l-Hikem ve Mesnevî’de İnsan-ı Kâmil, İnsan Yayınları, İstanbul.
  • Nursi, B. Said (1995): Mesnevi-i Nuriye, Envar Neşriyat, İstanbul.
  • Nursi, B. Said (1980): Sözler, Sözler Yayınevi, İstanbul.
  • Ozak, Muzaffer (1977): İrşâd, C. 1, Salah Bilici Kitabevi, İstanbul.
  • Öngören, Reşat (2000): “el-İnsânü’l-Kâmil”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 22, s. 332-333.
  • Rebhâmî, Mevlâna M. (1979): Rıyâdü’n-Nâsıhîn: Müslümanlara Nasihat, Çev. F. Meyan, Berekât Yayınevi, İstanbul.
  • Rumi, Mevlâna C. (1996): Mesnevi Şerhi, Çev. Ş. Can, https://archive.org/stream/
  • SefikCanMesneviSerhi/Sefik_Can-Mesnevi_Serhi_djvu.txt.
  • Sinanoğlu, Abdülhamit (2008): “İslâm Düşüncesinde "İnsan-ı Kâmil" Anlayışı ve Allah ile İlişkilendirilmesinin Teolojik Değeri”, Kelam Araştırmaları Dergisi, C. 6(2), ss. 93-114.
  • Uzun, Mustafa İ. (1994): “Devriyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 9, ss. 251-253.

TASAVVUF GELENEĞİNDE HAKİKAT-I MUHAMMEDİYYE VE DEVRİYELER YAKLAŞIMLARINA GÖRE İNSAN-I KÂMİL ANLAYIŞI VE İKTİSADİ HAYATA TESİRİ

Yıl 2023, Cilt: 47 Sayı: 2, 241 - 257, 25.12.2023

Öz

İslam geleneğinde ‘insan-ı kâmil’ kavramı esas itibariyle vahyin doğrultusunda bir yaşam biçimini benimsemiş ve o uğurda örnek, ideal, yetkin, olgun bir insanı ifade eder. Bu genel çerçeveyi esas alarak, tasavvufta insan-ı kâmil meselesi genel olarak iki şekilde yorumlanmıştır: Birincisi, günlük dilde kullanılan olgun ya da ideal insan anlamındaki Kur’an ahlakıyla ahlaklanmış, tasavvuf çevrelerinde hal ehli ya da dil ehli olarak bilinen yaklaşım; diğeri ise, bazı mutasavvıfların savunduğu vahdet-i vücud nazariyesini esas alan hakikat-ı Muhammediyye ve devriyeler yaklaşımlarıdır. Bu yaklaşımlardan hakikat-ı Muhammediyye, İbn Arabi, Abdülkerim Cîlî ve Mevlâna gibi önemli mutasavvıflar tarafından savunulmuştur. Bu itibarla, Cîlî ve Mevlâna ile Anadolu’da yaygın olarak bilinen bazı tasavvuf alimlerinin ve düşünürlerin görüşlerini incelemek suretiyle, söz konusu anlayışın Anadolu İslam anlayışı ve iktisadi hayatı üzerindeki tesirini ortaya koymak çalışmanın esas amacıdır. Bu anlayışa göre, gerçek ve hatta tek insan-ı kâmil Hz. Peygamberdir. Zira Allah her şeyden evvel Onu yaratmış, bütün mahlukat bu hakikatten ortaya çıkmıştır. Ancak, Sünni İslam ulemasının önemli bir kısmı Hz. Peygamber’in bu şekilde anlaşılmasının ve inanılmasının onu ilâhlaştıracağı gerekçesiyle bu görüşe karşı çıkmış, hatta itikadi bakımdan olumsuz sonuçlar doğurabileceği uyarısında bulunmuşlardır. Böyle bir insan modeli sosyal ve iktisadi hayata aktarıldığında, toplumun huzurunun, refahının ve mutluluğunun sigortası bizzat insan-ı kamilin kendisi olacaktır.

Kaynakça

  • Abdal, Kaygusuz (2010): Saraynâme, Haz. A. Güzel, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
  • Abdal, Kaygusuz (2009): Dil-Güşâ, Haz. A. Güzel, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
  • Arnold, Thomas W. (1979): The Preaching of Islam, Ashraf Publication, Lahor, Pakistan.
  • Ateş, Süleyman (1976): İslam Tasavvufu, Kılıç Kitabevi, Ankara.
  • Aydın, Mehmet S. (2000): “İnsan-ı Kâmil”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 22, ss. 330-331.
  • Bardakçı, Mehmet N. (2008): “Mevlana’ya Göre İnsanın Mahiyeti ve Kâmil İnsan Olma”, Erdem, C. 50, ss. 1-13.
  • Bican, Y. Ahmet (1977): Envârü’l-Âşıkîn, Sadeleş. M. Rahmi, Sağlam Kitabevi, İstanbul.
  • Buhari, Ebu Abdillah M.İ.İ. (1987): Sahih-i Buhari ve Tercemesi, C. 1, Çev. M. Sofuoğlu, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
  • Cezûlî, M.b. Süleyman (1977): Kara Davud: Delâil-i Hayrat Şerhi, Şerh. M. Kara Davud Efendi, Çev. M.F. Gürtunca, Sağlam Kitabevi, İstanbul.
  • Cîlî, Abdülkerim (2002): İnsân-ı Kâmil (el-İnsânü’l-Kâmil fi Marifeti’l-Evahir ve’l-Evail), Çev. A.M. Tolun, Yay. Haz. S. Eraydın, E. Demirli ve A. Kartal, İz Yayıncılık, İstanbul.
  • Cîlî, Abdülkerim (2010): Hakikat-i Muhammediyye, Çev. M. Bedirhan, Nefes Yayıncılık, İstanbul.
  • Çetinkaya, B. Ali (2015): İslam Düşüncesi Tarihi: Siyasetten İrfana, Pınar Yayınları, İstanbul.
  • Çetinkaya, B. Ali (2009): “İhvân-ı Safâ Felsefesinin İbnü’l-Arabî Düşüncesindeki İzdüşümleri”, Tasavvuf Dergisi, C. 23, ss. 131-147.
  • Demirli, Ekrem (2015): “İbnü’l-Arabi ve Fütuhât-ı Mekkiyye: İslam Metafizik Düşüncesinin Şaheseri ve Kurucu Düşünür veya Şeyhü’l-Ekber”, iç. Fütuhât-ı Mekkiyye: Fütüvvet Ehli ve Meczuplar, M. İbn Arabi, Litera Yayıncılık, İstanbul, ss. 9-18.
  • Durak, Nejdet (2010): “İslam Düşüncesinde Etik Bir İdeal Olarak İnsan-I Kâmil Anlayışı”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, C. 7(2), ss. 105-124.
  • Faruki, İ. Raci ve Faruki, L. Lamia (1999): İslam Kültür Atlası, İnkılab Yayınları (Yeni Şafak Gazetesi), İstanbul.
  • Erdem, Ekrem (2022a): “Fütüvvet-Ahilik Geleneğinde Ahlak, Kâmil İnsan ve İktisat Meselesi: Ahiliğin Dolaylı İş Ahlakı İlkeleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Sakarya İktisat Dergisi, C. 11(3), ss. 352-373.
  • Erdem, Ekrem (2022b): “Ahiliğin Doğrudan İş Ahlakı İlkeleri ve İktisadi Hayata Tesiri”, iç. Emek ve İş Ahlakı, Ed. M.E. Kala, Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları, Ankara, ss. 169-186.
  • Erdem, Ekrem (2022c): “Fütüvvet/Ahilik - Tasavvuf İlişkisi ve İktisadi Hayata Dair Bazı Çıkarsamalar: Farklı Dillerde Yazılmış Bazı Fütüvvetnameler Üzerine Bir İnceleme, İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 8(2), ss. 185-222.
  • Erdem, Ekrem (2022d): “Tasavvuf Geleneğinde Farklı İnsan-ı Kâmil Anlayışları Üzerine Tasavvuf Edebiyatından Örnekler ve İktisadi Hayata Yansımaları”, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi İİBF Dergisi, C. 6(2), ss. 230-262.
  • Erdem, Ekrem (2021a): “Fütüvvetin ve Ahiliğin Menşei, Mahiyeti ve Türleri”, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi İİBF Dergisi, ‘Fütüvvet, Ahilik ve İktisadi Hayat’ Özel Sayısı, S. 5, ss. 1-15.
  • Erdem, Ekrem (2021b): “Fütüvvetnamelerin Türleri ve Farklı Dillerde Yazılmış Bazı Fütüvvetnamelerin İçerikleri Üzerine Bir İnceleme”, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi İİBF Dergisi, ‘Fütüvvet, Ahilik ve İktisadi Hayat’ Özel Sayısı, S. 5, ss. 88-113.
  • Erdem, Ekrem (2021c): “Fütüvvet ve Ahilik Çalışmalarının Kaynakları Üzerine Bir Değerlendirme”, Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, C. 16(2), ss. 173-198.
  • Ertuğrul, İ. Fenni (1991): Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabi, Haz. M. Kara, İnsan Yayınları, İstanbul.
  • Esed, Muhammed (1999): Kur’an mesajı, 3 cilt. İşaret Yayınları (Yeni Şafak), İstanbul.
  • Gerevî, F. Resul, Fazıl, Sohrab, Muhammediyân, Abbas (2021): “Molla Câmî ve İbn-i Arabî’ye Göre İnsan-ı Kâmil”, Mutalaa, Çev. İ. Şengül, C. 1(1), ss. 122-140.
  • Hakkı, E. İbrahim (1980): Marifetname, Sadeleş. T. Ulusoy, Hasankale İ. Hakkı Hz.’nin Camii ve Külliyesini Yap. ve Yaş. Derneği, Erzurum.
  • Hakkı, E. İbrahim (1977): İnsan-ı Kâmil, Sadeleş. T. Ulusoy, Hisar Yayınevi, İstanbul.
  • Hirevî, M.M. Emin (1980): Altıparmak Peygamberler Tarihi - Meâricü’n-Nübüvve, Çev. M.b. Muhammed Efendi (Altıparmak), Sadeleş. A.F. Meyan, Berekât Yayınevi, İstanbul.
  • Kılıç, M. Erol (1996): “Fusûsu’l-Hikem”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 13, s. 230-237.
  • Köprülü, M. Fuad (2018): Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Alfa Basım Yayım, İstanbul.
  • Küçük, Osman N. (2014): Fusûsu’l-Hikem ve Mesnevî’de İnsan-ı Kâmil, İnsan Yayınları, İstanbul.
  • Nursi, B. Said (1995): Mesnevi-i Nuriye, Envar Neşriyat, İstanbul.
  • Nursi, B. Said (1980): Sözler, Sözler Yayınevi, İstanbul.
  • Ozak, Muzaffer (1977): İrşâd, C. 1, Salah Bilici Kitabevi, İstanbul.
  • Öngören, Reşat (2000): “el-İnsânü’l-Kâmil”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 22, s. 332-333.
  • Rebhâmî, Mevlâna M. (1979): Rıyâdü’n-Nâsıhîn: Müslümanlara Nasihat, Çev. F. Meyan, Berekât Yayınevi, İstanbul.
  • Rumi, Mevlâna C. (1996): Mesnevi Şerhi, Çev. Ş. Can, https://archive.org/stream/
  • SefikCanMesneviSerhi/Sefik_Can-Mesnevi_Serhi_djvu.txt.
  • Sinanoğlu, Abdülhamit (2008): “İslâm Düşüncesinde "İnsan-ı Kâmil" Anlayışı ve Allah ile İlişkilendirilmesinin Teolojik Değeri”, Kelam Araştırmaları Dergisi, C. 6(2), ss. 93-114.
  • Uzun, Mustafa İ. (1994): “Devriyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 9, ss. 251-253.
Toplam 41 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular İktisat Sosyolojisi
Bölüm Articles
Yazarlar

Ekrem Erdem 0000-0002-5876-8747

Yayımlanma Tarihi 25 Aralık 2023
Yayımlandığı Sayı Yıl 2023Cilt: 47 Sayı: 2

Kaynak Göster

APA Erdem, E. (2023). TASAVVUF GELENEĞİNDE HAKİKAT-I MUHAMMEDİYYE VE DEVRİYELER YAKLAŞIMLARINA GÖRE İNSAN-I KÂMİL ANLAYIŞI VE İKTİSADİ HAYATA TESİRİ. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 47(2), 241-257.