Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

KATIRCIOĞLU MEHMED VE ABAZA HASAN ÖRNEKLERİNDE OSMANLI DEVLETİ'NİN 17. YÜZYILIN ORTASINDA ASİLERE YAKLAŞIMI

Yıl 2024, Cilt: 48 Sayı: 1, 47 - 65, 29.06.2024

Öz

17. yüzyıldaki Osmanlı Devleti, zamanının ve gücünün önemli bir kısmını kendisine başkaldıran birçok asi ile mücadeleye harcadığını görüyoruz. Bunlardan birisi olan Katırcıoğlu Mehmed kariyerine bir eşkıya olarak başlamış olmasına rağmen, daha sonra kendisini devlet sistemine kabul ettirmeyi başarmıştı. Günün sonunda ise Katırcıoğlu hayatını, devletin saygın bir paşası olarak Osmanlı-Venedik savaşı esnasında Girit’te kaybetti. Buna karşılık Abaza Hasan Ağa merkezi devlet sistemi içerisinde yetişmiş bir Osmanlı devlet adamı olarak, başlangıçta dönemin eşkıyaları karşısında önemli başarılara imza atmış ve güzel hizmetlerinden dolayı ödüllendirilmişti. Fakat aynı Abaza ahir ömründe devlete başkaldıran bir asi olarak yaşadı. Osmanlı Devleti’nin bir taraftan Katırcıoğlu gibi bir eşkıyayı başarılı bir şekilde yönetim sisteminin içerisine çekerken diğer taraftan Abaza gibi bir devlet adamını sistemin dışına iten etmenlerin analiz edilmesi oldukça önemlidir. Genel olarak bu makalede birbirinin çağdaşı olan sözü edilen iki şahsiyetin, Osmanlı Devleti’nin Celali ayaklanmaları karşısındaki uyguladığı farklı yöntemler tahkik ve tetkik edilecektir. Özellikle ise Katırcıoğlu ve Abaza’nın yaşadıklarında yola çıkarak, dönemin Osmanlı yönetici elitlerinin nezdinde neyin bir kimseyi asi ya da muti yaptığını anlamaya çalışacağız.

Kaynakça

  • Veli Baba Menakıbnamesi. Ed. Bedri Noyan. İstanbul: Can Yayınları, 1993.
  • Akdağ, Mustafa. Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası "Celalî İsyanları". İstanbul: Cem Yayınevi, 1995.
  • Aksu, Fehmi. "Kara Haydar Oğluna ve Katırcı Oğluna Dair Vesikalar I." Ün Isparta Halkevi Mecmuası 4. (1937): 601-603.
  • ---. "Katırcı Oğluna Dair Vesikalar II." Ün Isparta Halkevi Mecmuası 4. (1937): 627-628.
  • Aycibin, Zeynep. "Kâtib Çelebi: Fezleke I-II-III (Tahlil ve Metin)." Doktora, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2007.
  • Barkey, Karen. Eşkiyalar ve Devlet: Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi. Çev. Zeynep Altok. İstanbul: Türk Vakfı Yurt Yayınları, 2011.
  • Boyraz, Arslan. "Köprülüzâde Fazıl Ahmet Paşa Devrinde (1069-1080) Vukuatı Tarihi (Transkripsiyon ve Değerlendirme)." Marmara Üniversitesi, 2002.
  • Dağlıoğlu, Hikmet Turhan ve Nuri Katırcıoğlu. "Katırcıoğlu III." Ün Isparta Halkevi Mecmuası 3. (1936): 370-372.
  • ---. "Katırcıoğlu Kimdir? II." Ün Isparta Halkevi Mecmuası 3. (1936): 356-357.
  • Danişmend, İsmail Hami. İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi Cilt: 3. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1972.
  • Derin, Fahri Çetin. "Abdurrahman Abdi Paşa Vekāyiʽnâme’si (Tahlil ve Metin Tenkidi)." Doktora, İstanbul Üniversitesi, 1993.
  • Erdem, Tahir. "Kara Haydaroğlu Mehmet I." Ün Isparta Halkevi Mecmuası 3. (1936): 358-359.
  • Evliyâ Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit (2. Kitap: 2. Cilt). ed. Yücel Dağlı ve Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
  • ---. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: İstanbul (1. Kitap: 1. Cilt). ed. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
  • ---. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Konya-Kayseri-Antakya-Şam-Urfa-Maraş-Sivas-Gazze-Sofya-Edirne (1. Kitap: 3. Cilt). ed. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
  • ---. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Konya-Kayseri-Antakya-Şam-Urfa-Maraş-Sivas-Gazze-Sofya-Edirne (2. Kitap: 3. Cilt). ed. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
  • ---. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Gümilcine-Kavala-Selânik-Tırhala-Atina-Mora-Navarin-Girit Adası-Hanya-Kandiye-Elbasan-Ohri-Tekirdağı (8. Kitap: 1. Cilt). Ed. Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
  • ---. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Gümilcine-Kavala-Selânik-Tırhala-Atina-Mora-Navarin-Girit Adası-Hanya-Kandiye-Elbasan-Ohri-Tekirdağı (8. Kitap: 2. Cilt). Ed. Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
  • Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi II. Kitap. ed. Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1998.
  • Gökçek, Mehmet Fatih. "Behçetî Seyyid İbrahim Efendi "Târih-i Sülâle-i Köprülü" (Transkripsiyon ve Tahlil)." Mastır, Marmara Üniversitesi, 2006.
  • Gündoğdu, Birol. Erken Modern Dönemde Osmanlıda İsyan Algısı. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2023.
  • Hobsbawm, Eric. Primitive Rebels: Studies in Archaic Forms of Social Movement in the 19th and 20th Centuries. London: Manchester University Press, 1972.
  • Hobsbawm, Eric. Bandits. Harmonsworth: Penguin Books, 1969.
  • İlgürel, Mücteba, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1988.
  • ---, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002.
  • İnalcık, Halil, Encyclopedia of Islam. Leiden: Brill, 1986.
  • İsazade. Îsâ-zâde Târihi (Metin ve Tahlil). Ed. Ziya Yılmazer. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1996.
  • Katırcıoğlu, Nuri ve Hikmet Turhan Dağlıoğlu. "Katırcı Oğlu I." Ün Isparta Halkevi Mecmuası 2. (1936): 331-334.
  • Koçu, Reşad Ekrem. "Eşkıya İken Vezir Yapılan Katırcıoğlu." Resimli Tarih Mecmuası 24. (Aralık 1951): 1172-1174.
  • Mehmed Halife. Tarih-i Gılmânî. Çev. Ömer Karayumak. İstanbul: Tercüman, 1975.
  • Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmanî 1. Çev. Seyit Ali Kahraman. ed. Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yaınları, 1996.
  • ---. Sicill-i Osmanî 2. Çev. Seyit Ali Kahraman. ed. Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
  • ---. Sicill-i Osmanî 4. Ed. Nuri Akbayar. Çev. Seyit Ali Kahraman. Tarih Vakfı Yurt Yayınları: İstanbul, 1996.
  • Mühürdar Hasan Ağa. Cevâhirü't-Tevârîh. Ed. Ebubekir Sıddık Yücel. Sivas: Asitan Kitap, 2013.
  • Mustafa Nuri Paşa. Netayicül Vukuat: Kurumlar ve Örgütleriyle Osmanlı Tarih I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1979.
  • Naîmâ Mustafa Efendi. Naîmâ Tarihi IV. Çev. Zuhuri Danışman. İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi, 1968.
  • ---. Naîmâ Tarihi V. Çev. Zuhuri Danışman. İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi, 1969.
  • ---. Naîmâ Tarihi VI. Çev. Zuhuri Danışman. İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi, 1969.
  • Osman Dede bin Ali Erzurumi. Cevâhirü't Tevârîh. İstanbul Kütüphanelerinde Bulunan Türkçe Tarih-Coğrafya Yazmaları. Esad Efendi (Süleymaniye Ktb.)
  • Özkasap, Hande Nalan. "Tarih-i Nihâdî (152b-233a)." Mastır, Marmara Üniversitesi, 2004.
  • Pul, Ayşe. "Girit Savaşı İle İlgili Bir Türk Kaynağının Tahlili (TTK Kütüphanesi'nde Bulunan Girid Fethi Tarihi Başlıklı Yazma)." Ankara Üniversitesi, 2004.
  • Rycaut, Paul. The Turkish History, comprehending the origin of that nation, and the growht of the Othoman Empire, with the lives and conquests of tehir several kings and emperors Vol. II. London: Isaac Cleave, 1701.
  • Tuncer, Hafize. "Katırcı Oğlu Mehmed." Mezuniyet Tezi, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi 1960-61.
  • Türkal, Nazire Karaçay. "Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca.1106 / 1654-7 Şubat 1695)." Marmara Üniversitesi, 2012.
  • Uluçay, M. Çağatay. XVII. Asırda Saruhan'da Eşkiyalık ve Halk Hareketleri. İstanbul: Resimli Ay Matbaası, 1944.
  • Usta, Onur. "Celaliliğin Türkmen Cephesi: 17. yüzyıl Anadolu Kırsalında Türkmen Voyvodası ve Türkmenler." Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi 33. (2012): 49-85.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi III/I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1951.
  • Vanel. Abrégé nouveau de l'histoire générale des Turcs: Où sont décrits les évenemens & les révolutions arrivées dans cette vaste monarchie, depuis son établissement jusqu'à present... 3. Amsterdam: André de Hoogenhuysen, 1697.
  • White, Sam. The Climate of Rebellion in the Early Modern Ottoman Empire. Cambridge, New York and Melbourne: Cambridge University Press, 2011.

Ottoman Approach to the Rebels in the Examples of Katırcıoğlu Mehmed and Abaza Hasan in the Middle of Seventeenth Century

Yıl 2024, Cilt: 48 Sayı: 1, 47 - 65, 29.06.2024

Öz

The Ottoman Empire in the 17th century spent a substantial amount of its time and strength on dealing with many insurgents who had somehow rejected Ottoman authorities. One of them was Katırcıoğlu Mehmed who started his career as a bandit and but later succeeded in getting himself accepted into the state apparatus. Eventually, he lost his life as a notable pasha while fighting during the Ottoman-Venetian wars in the Crete. On the contrary, having been raised as an Ottoman officer in the central government system of the empire, Abaza Hasan Agha became quite successful against bandits of his time at the outset and was consequently rewarded for his achievements. However, the same Abaza deceased as a rebel while waging war against the Ottoman state in the end. It is quite significant to analyze possible reasons for the Ottoman state on the one hand to integrate bandits like Katırcıoğlu into Ottoman administrative system successfully and on the other hand to incite statesmen like Abaza to operate outside this system in the long run. In general, the aim of this article is to investigate and to examine different methods of the Ottoman Empire as getting rid of Celali rebellions in the examples of these two contemporary figures of the time. In particular, however, by investigating them we have attempted to find out answers to the question what really made a subject rebellious or obedient as far as Ottoman ruling elites of the time are concerned.

Kaynakça

  • Veli Baba Menakıbnamesi. Ed. Bedri Noyan. İstanbul: Can Yayınları, 1993.
  • Akdağ, Mustafa. Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası "Celalî İsyanları". İstanbul: Cem Yayınevi, 1995.
  • Aksu, Fehmi. "Kara Haydar Oğluna ve Katırcı Oğluna Dair Vesikalar I." Ün Isparta Halkevi Mecmuası 4. (1937): 601-603.
  • ---. "Katırcı Oğluna Dair Vesikalar II." Ün Isparta Halkevi Mecmuası 4. (1937): 627-628.
  • Aycibin, Zeynep. "Kâtib Çelebi: Fezleke I-II-III (Tahlil ve Metin)." Doktora, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2007.
  • Barkey, Karen. Eşkiyalar ve Devlet: Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi. Çev. Zeynep Altok. İstanbul: Türk Vakfı Yurt Yayınları, 2011.
  • Boyraz, Arslan. "Köprülüzâde Fazıl Ahmet Paşa Devrinde (1069-1080) Vukuatı Tarihi (Transkripsiyon ve Değerlendirme)." Marmara Üniversitesi, 2002.
  • Dağlıoğlu, Hikmet Turhan ve Nuri Katırcıoğlu. "Katırcıoğlu III." Ün Isparta Halkevi Mecmuası 3. (1936): 370-372.
  • ---. "Katırcıoğlu Kimdir? II." Ün Isparta Halkevi Mecmuası 3. (1936): 356-357.
  • Danişmend, İsmail Hami. İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi Cilt: 3. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1972.
  • Derin, Fahri Çetin. "Abdurrahman Abdi Paşa Vekāyiʽnâme’si (Tahlil ve Metin Tenkidi)." Doktora, İstanbul Üniversitesi, 1993.
  • Erdem, Tahir. "Kara Haydaroğlu Mehmet I." Ün Isparta Halkevi Mecmuası 3. (1936): 358-359.
  • Evliyâ Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit (2. Kitap: 2. Cilt). ed. Yücel Dağlı ve Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
  • ---. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: İstanbul (1. Kitap: 1. Cilt). ed. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
  • ---. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Konya-Kayseri-Antakya-Şam-Urfa-Maraş-Sivas-Gazze-Sofya-Edirne (1. Kitap: 3. Cilt). ed. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
  • ---. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Konya-Kayseri-Antakya-Şam-Urfa-Maraş-Sivas-Gazze-Sofya-Edirne (2. Kitap: 3. Cilt). ed. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
  • ---. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Gümilcine-Kavala-Selânik-Tırhala-Atina-Mora-Navarin-Girit Adası-Hanya-Kandiye-Elbasan-Ohri-Tekirdağı (8. Kitap: 1. Cilt). Ed. Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
  • ---. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Gümilcine-Kavala-Selânik-Tırhala-Atina-Mora-Navarin-Girit Adası-Hanya-Kandiye-Elbasan-Ohri-Tekirdağı (8. Kitap: 2. Cilt). Ed. Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
  • Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi II. Kitap. ed. Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1998.
  • Gökçek, Mehmet Fatih. "Behçetî Seyyid İbrahim Efendi "Târih-i Sülâle-i Köprülü" (Transkripsiyon ve Tahlil)." Mastır, Marmara Üniversitesi, 2006.
  • Gündoğdu, Birol. Erken Modern Dönemde Osmanlıda İsyan Algısı. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2023.
  • Hobsbawm, Eric. Primitive Rebels: Studies in Archaic Forms of Social Movement in the 19th and 20th Centuries. London: Manchester University Press, 1972.
  • Hobsbawm, Eric. Bandits. Harmonsworth: Penguin Books, 1969.
  • İlgürel, Mücteba, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1988.
  • ---, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002.
  • İnalcık, Halil, Encyclopedia of Islam. Leiden: Brill, 1986.
  • İsazade. Îsâ-zâde Târihi (Metin ve Tahlil). Ed. Ziya Yılmazer. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1996.
  • Katırcıoğlu, Nuri ve Hikmet Turhan Dağlıoğlu. "Katırcı Oğlu I." Ün Isparta Halkevi Mecmuası 2. (1936): 331-334.
  • Koçu, Reşad Ekrem. "Eşkıya İken Vezir Yapılan Katırcıoğlu." Resimli Tarih Mecmuası 24. (Aralık 1951): 1172-1174.
  • Mehmed Halife. Tarih-i Gılmânî. Çev. Ömer Karayumak. İstanbul: Tercüman, 1975.
  • Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmanî 1. Çev. Seyit Ali Kahraman. ed. Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yaınları, 1996.
  • ---. Sicill-i Osmanî 2. Çev. Seyit Ali Kahraman. ed. Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
  • ---. Sicill-i Osmanî 4. Ed. Nuri Akbayar. Çev. Seyit Ali Kahraman. Tarih Vakfı Yurt Yayınları: İstanbul, 1996.
  • Mühürdar Hasan Ağa. Cevâhirü't-Tevârîh. Ed. Ebubekir Sıddık Yücel. Sivas: Asitan Kitap, 2013.
  • Mustafa Nuri Paşa. Netayicül Vukuat: Kurumlar ve Örgütleriyle Osmanlı Tarih I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1979.
  • Naîmâ Mustafa Efendi. Naîmâ Tarihi IV. Çev. Zuhuri Danışman. İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi, 1968.
  • ---. Naîmâ Tarihi V. Çev. Zuhuri Danışman. İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi, 1969.
  • ---. Naîmâ Tarihi VI. Çev. Zuhuri Danışman. İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi, 1969.
  • Osman Dede bin Ali Erzurumi. Cevâhirü't Tevârîh. İstanbul Kütüphanelerinde Bulunan Türkçe Tarih-Coğrafya Yazmaları. Esad Efendi (Süleymaniye Ktb.)
  • Özkasap, Hande Nalan. "Tarih-i Nihâdî (152b-233a)." Mastır, Marmara Üniversitesi, 2004.
  • Pul, Ayşe. "Girit Savaşı İle İlgili Bir Türk Kaynağının Tahlili (TTK Kütüphanesi'nde Bulunan Girid Fethi Tarihi Başlıklı Yazma)." Ankara Üniversitesi, 2004.
  • Rycaut, Paul. The Turkish History, comprehending the origin of that nation, and the growht of the Othoman Empire, with the lives and conquests of tehir several kings and emperors Vol. II. London: Isaac Cleave, 1701.
  • Tuncer, Hafize. "Katırcı Oğlu Mehmed." Mezuniyet Tezi, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi 1960-61.
  • Türkal, Nazire Karaçay. "Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca.1106 / 1654-7 Şubat 1695)." Marmara Üniversitesi, 2012.
  • Uluçay, M. Çağatay. XVII. Asırda Saruhan'da Eşkiyalık ve Halk Hareketleri. İstanbul: Resimli Ay Matbaası, 1944.
  • Usta, Onur. "Celaliliğin Türkmen Cephesi: 17. yüzyıl Anadolu Kırsalında Türkmen Voyvodası ve Türkmenler." Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi 33. (2012): 49-85.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi III/I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1951.
  • Vanel. Abrégé nouveau de l'histoire générale des Turcs: Où sont décrits les évenemens & les révolutions arrivées dans cette vaste monarchie, depuis son établissement jusqu'à present... 3. Amsterdam: André de Hoogenhuysen, 1697.
  • White, Sam. The Climate of Rebellion in the Early Modern Ottoman Empire. Cambridge, New York and Melbourne: Cambridge University Press, 2011.
Toplam 49 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Askeri Sosyoloji
Bölüm Articles
Yazarlar

Birol Gündoğdu 0000-0001-9532-8102

Yayımlanma Tarihi 29 Haziran 2024
Gönderilme Tarihi 21 Aralık 2023
Kabul Tarihi 27 Haziran 2024
Yayımlandığı Sayı Yıl 2024Cilt: 48 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Gündoğdu, B. (2024). KATIRCIOĞLU MEHMED VE ABAZA HASAN ÖRNEKLERİNDE OSMANLI DEVLETİ’NİN 17. YÜZYILIN ORTASINDA ASİLERE YAKLAŞIMI. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 48(1), 47-65.