Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi

Öz

Yaşlı egemenliği olarak tanımlanabilecek olan “gerontokrasi” kavramının, ilkel dönemlerde olduğu kadar modern zamanlarda da toplumsal hayatın biçimlenmesinde etkin rollere sahip olduğu anlaşılmaktadır. Günümüz Türkiye’sinde siyasetten bürokrasiye, aileden iş dünyasına kadar geniş bir yelpazede varlığını sürdüren gerontokratik kabulleri tam anlamıyla anlayabilmek için geleneksel kültür oldukça kıymetli bir çalışma alanıdır. Türk toplumunun geleneksel kültürünü yansıtması açısından ise Dede Korkut anlatılarının önemine dayanarak; bu makalede söz konusu külliyatın Dresden nüshasında yer alan örneklerden hareket edilmiş ve Oğuz toplumunun örgütlenmesinde gerontokratik tahakküm biçimlerinden ne şekilde istifade edildiği sorusunun yanıtı aranmıştır. Elde edilen bulgular sonucunda Dede Korkut anlatılarında yer alan yaşlıların; başta “koca” olmak üzere “ata” ve “ağa” gibi yaygın sıfatlarla belirginleştikleri, yaşlılıklarından kaynaklanan itibarlı bir statüye sahip oldukları, toplumsal hayatın işleyişinde çoğunlukla bir kontrol ve onay mercii olarak görüldükleri ve toplumsal aksaklıkların çözümünde bilgisine danışılan birer otorite olarak nitelendirildikleri anlaşılmaktadır. Korkut Ata’nın, anlatılardaki gerontokratik örgütlenme biçiminin ikonik bir temsilcisi olduğu açıktır. El öpme gibi gündelik hayatın akışında kolayca icra edilen törensel pratiklerle yaşlıların işgal ettiği itibarlı alan sürekli olarak hatırlanırken; muktedir olmaktan kaynaklanan konumla ilgili olarak yaşlıların da bazı durumlarda sorumluluk üstlenmekle yükümlü oldukları görülmektedir. Yalnızca birkaç örnekte edilgen olarak belirginleşen yaşlıların varlığı, Dede Korkut anlatılarında gür bir tonla vurgulanan gerontokratik tahakküm biçimlerini gölgelemekten uzaktır. Elde edilen veriler, günümüz Türkiye’sindeki gerontokratik eğilimlerin kaynağının mitoloji ile bağdaştırılabileceğini açık bir biçimde göstermektedir.