Öz
Turkic languages, which belong to the Turkic Language Family, spread all over the world, have moved away from their original state and each other due to many different reasons as well as geopolitical reasons. Turkic languages, which are geographically close to each other and in close contact, have formed a micro language family within themselves. For example, Tatar, Bashkir, Kyrgyz, Kazakh, Karakalpak, Nogay, Karachay-Balkar, Kumyk and Karaim languages are included in the Kypchak language group of Turkic language, while Turkish, Azerbaijani, Turkmen, Khorasan, Halach and Gagauz languages are included in the Oghuz language group. The divergence of languages from their original states means that the words they contain have changed in a phonetic and semantic sense. In this article, the Kyrgyz words “uy-bulo” and “bulo” will be examined on the basis of phonetic, semantic and etymological data. When considering these words, the family culture of the Kyrgyz people will also be mentioned. Because the relationship between culture and language attracts more attention day by day. It has become an indisputable fact that these two facts contain important information about the evolution of languages. A clear indication of this is the emergence of a branch of science called ethnolinguistics.
Anahtar Kelimeler
Folk literature kyrgyz language semantics borrowing üy-bulö.
Kaynakça
- Los-Angeles. –MED
- Ramstedt, G.J. (1976). Kalmückisches Vörterbuch. Helsinki: Suomalais-ugrilainen Seura. –KWb
- Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki. –VEWT
- Sevortyan, E. (1974). Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov. Moskva: Nauka. –ESTY
- Tenişev. E. R. (2001). Sravnitelno-İstoriçeskaya Grammatika Turkskih Yazıkov. Leksika. Moskva –SGTY (L)
- Kaynaklar Abduldayev, E. - İsayev, D. (1969). Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü. Frunze.
- Afanasiyeva, P.S. - Haritonova, L.N. (1968). Russko Yakutskiy Slovar. Moskva.
- Akmataliyev, A. Jalpı red. (2010). Kırgız Tilinin Sözdügü. Bişkek.
- Arat, R. R. (1964). “Eski Türk Hukuk Vesikaları”. Türk Kültürü Araştırmaları 1. s. 5-51.
- Aşmarin, N.I. (1928-1950). Slovar Chuvaşskogo Yazıka VI. Kazan.
- Atalay, B. (1985). Divanü Lügat-it Türk I. Ankara: TTK
- Baskakov, N.A. - İnkijekova, A.İ. (1953). Hakasko - Russkiy Slovar. Moskva.
- Baskakov, N.A. redkol. (1963). Nogaysko – Russkiy Slovar. Moskva.
- Baskakov, N.A. Karakalpaksko-Russkiy Slovar. Moskva.
- Baskakov, T. (1966). Severnıye Diyalektı Altayskogo (Oyrotskogo) Yazıka. Moskva.
- Bektayev, K. (2007). Kazahsko-Ruskkiy Slovar. Almatı.
- Büyük Türkçe Sözlük. (2011). 11 Baskı. Ankara: TDK.
- Çeremisov, K.M. (1951). Buryat-Mongolsko-Russkiy Slovar. M.
- Derleme Sözlüğü I-II. (1993). Ankara: Ankara Üniversitesi Basım Evi.
- Dırenkova, N.P. (1948). Grammatika Hakasskogo Yazıka. Abakan.
- Dmitriyev, N.K. (1940). Grammatika Kumıkskogo Yazıka. Moskva.
- Dulzon, A. P. (1954). Terminı Rodstva i Svoystva v Yazıkax Narımskogo Kraya i Priçulımya.
- Jaydarji, G. A. Redkol. (1973). Gagauzsko-Russko-Moldavskiy Slovar. Moskva.
- Januzakov, T. Jalpı red. Kazak Tiliniň Tüsindirme Sözdigi. Almatı: Dayk Press.
- Eyyüpoğlu, İ.Z. (1991). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınlar.
- Fedotov, M.R. (1996). Etimologiçeskiy Slovar Çuvaşskogo Yazıka. Çeboksarı.
- Hamzaev M.Y. (1926). Türkmen Dilining Sözlügi. Aşhabat.
- Kopılenko, M.M. (1997). Osnovı Etnolingvistiki. Almatı.
- Kruchkin Y. (2006). Bolshoy Russko-Mongolskiy, Mongolsko–Russkiy Slovar. Moskva.
- Kurpeşko Tannagaşeva, N.N. - Aponkin, F.Y. (1993). Şorsko-Russkiy, Russko-Şorskiy Slovar. Kemerov.
- Lessing, F.D. (1960). Mongolian-English dictionary. Berkeley and Los-Angeles.
- Ligetti, L. (1964). Mongolskiye Elementı v Diyalektah Hazara v Afganistane. M.
- Marufov, Z. M. (1981). Uzbek Tilining Izohli Lugati. I-II c. Moskva.
- Müller, F. W. K. (1908). Uigurica [I]. 1. Die Anbetung der Magier, ein christliches Bruchstück. 2. Die Reste des buddhistischen „Goldglanz-Sūtra“. Ein vorläufiger Bericht. Berlin. (AKPAW. Phil.-hist. Cl. 1908: 2)
- Nadelyaev, V. vd. (1969). Drevneturkskiy slovar. Leningrad.
- Necip, E. N. (1995). Yeni Uygurca Sözlük. çev.: İklil Kurban. Ankara.
- Orucov, Ə. vd. (2006). Azərbaycan Dilinin İzahlı Lüğəti. Bakı.
- Radlov, V.V. (1893-1911). Opıt Slovarya Turkskih Nareçiy, I-II-III- IV. SPB.
- Ramstedt, G. (1957). Vvedenie v Altayskoe Yazıkoznanie. Morfologiya. M.
- Ramstedt, G.J. (1976). Kalmückisches Vörterbuch. Helsinki: Suomalais-ugrilainen Seura.
- Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki.
- Rossiya Fәndәr Akademiyahı Bashkortostan Gilmi Üzege Tarih Tel Hem Ezebiyat Institutı. (1993). Bashkort Teleneng Hüzlege I. Mәskәү.
- Salçakovna, L. (2004). Terminı Rodstva i Svoystva v Tuvinskom Yazıke. Moskva.
- Sevortyan, E. (1974). Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov. Moskva: Nauka.
- Skvortsov, M.I. (1982). Çăvaşla Vırăsla Slovar. Muskav.
- Şerbak, A.M. (1968). Sravnitelnaya Fonetika Turkskih Yazıkov. Leningrad.
- Tenishev, E.R. (1968). Tuvinsko- Russkiy Slovar. Moskva.
- Türkiye’de Halk Ağzından Söz Derleme Dergisi. II. (1939-1952). İstanbul.
- Verbitskiy, V. (1884). Slovar Altayskogo i Aladagskogo Nareçiy Turkskogo Yazıka. Kazan.
- Yudahin, K. K. (1985). Kirgizsko-Russkiy Slovar I-II. Frunze.
- Zajaczkowski, A. (1932). Sufiksy imienne i czasownikowe w jezyku zachodnio-karaimskim. Krakow.
- Zilyaeva, R.A. - Abdraxmanova G.G. (1977). Tatar Teleneng Anglatmalı Süzlege, I. Kazan.
Öz
Dünyanın dört bucağına yayılan Türk Dil Ailesine mensup Türk dilleri jeopolitik nedenlerin yanı sıra birçok farklı sebeplerden dolayı ilk hallerinden ve birbirinden uzaklaşmıştır. Coğrafi açıdan birbirine yakın ve sıkı temas içerisinde olan Türk dilleri kendi içinde bir mikro dil ailesi oluşturmuşlardır. Örnek vermek gerekirse Tatarca, Başkurtça, Kırgızca, Kazakça, Karakalpakça, Nogayca, Karaçay-Balkarca, Kumukça ve Karayimce Türkçenin Kıpçak dil grubuna dâhil edilmiş, Türkçe, Azerice, Türkmence, Horasanca, Halaçça ve Gagauzca ise Oğuz dil grubuna dâhil edilmiştir. Dillerin ilk hallerinden uzaklaşması ihtiva ettiği kelimelerin fonetik ve semantik anlamda başkalaşmasını ifade eder. Bu yazıda Kırgız Türkçesindeki ‘üy-bülö’ ve ‘bülö’ kelimeleri fonetik, semantik ve etimolojik verilere dayanılarak ele alınacaktır. Söz konusu kelime üzerinde dururken Kırgızların aile kültürüne de değinilecektir. Zira kültür ve dil ilişkisi gün geçtikçe daha çok dikkat çekmekte, bu iki olgunun dillerin doğuşu konusunda önemli bilgiler içerdiği yadsınamaz bir gerçek haline gelmiştir. Etnolengüstik adlı bir bilim dalının ortaya çıkması da bu gerçeğin açık bir göstergesidir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Los-Angeles. –MED
- Ramstedt, G.J. (1976). Kalmückisches Vörterbuch. Helsinki: Suomalais-ugrilainen Seura. –KWb
- Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki. –VEWT
- Sevortyan, E. (1974). Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov. Moskva: Nauka. –ESTY
- Tenişev. E. R. (2001). Sravnitelno-İstoriçeskaya Grammatika Turkskih Yazıkov. Leksika. Moskva –SGTY (L)
- Kaynaklar Abduldayev, E. - İsayev, D. (1969). Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü. Frunze.
- Afanasiyeva, P.S. - Haritonova, L.N. (1968). Russko Yakutskiy Slovar. Moskva.
- Akmataliyev, A. Jalpı red. (2010). Kırgız Tilinin Sözdügü. Bişkek.
- Arat, R. R. (1964). “Eski Türk Hukuk Vesikaları”. Türk Kültürü Araştırmaları 1. s. 5-51.
- Aşmarin, N.I. (1928-1950). Slovar Chuvaşskogo Yazıka VI. Kazan.
- Atalay, B. (1985). Divanü Lügat-it Türk I. Ankara: TTK
- Baskakov, N.A. - İnkijekova, A.İ. (1953). Hakasko - Russkiy Slovar. Moskva.
- Baskakov, N.A. redkol. (1963). Nogaysko – Russkiy Slovar. Moskva.
- Baskakov, N.A. Karakalpaksko-Russkiy Slovar. Moskva.
- Baskakov, T. (1966). Severnıye Diyalektı Altayskogo (Oyrotskogo) Yazıka. Moskva.
- Bektayev, K. (2007). Kazahsko-Ruskkiy Slovar. Almatı.
- Büyük Türkçe Sözlük. (2011). 11 Baskı. Ankara: TDK.
- Çeremisov, K.M. (1951). Buryat-Mongolsko-Russkiy Slovar. M.
- Derleme Sözlüğü I-II. (1993). Ankara: Ankara Üniversitesi Basım Evi.
- Dırenkova, N.P. (1948). Grammatika Hakasskogo Yazıka. Abakan.
- Dmitriyev, N.K. (1940). Grammatika Kumıkskogo Yazıka. Moskva.
- Dulzon, A. P. (1954). Terminı Rodstva i Svoystva v Yazıkax Narımskogo Kraya i Priçulımya.
- Jaydarji, G. A. Redkol. (1973). Gagauzsko-Russko-Moldavskiy Slovar. Moskva.
- Januzakov, T. Jalpı red. Kazak Tiliniň Tüsindirme Sözdigi. Almatı: Dayk Press.
- Eyyüpoğlu, İ.Z. (1991). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınlar.
- Fedotov, M.R. (1996). Etimologiçeskiy Slovar Çuvaşskogo Yazıka. Çeboksarı.
- Hamzaev M.Y. (1926). Türkmen Dilining Sözlügi. Aşhabat.
- Kopılenko, M.M. (1997). Osnovı Etnolingvistiki. Almatı.
- Kruchkin Y. (2006). Bolshoy Russko-Mongolskiy, Mongolsko–Russkiy Slovar. Moskva.
- Kurpeşko Tannagaşeva, N.N. - Aponkin, F.Y. (1993). Şorsko-Russkiy, Russko-Şorskiy Slovar. Kemerov.
- Lessing, F.D. (1960). Mongolian-English dictionary. Berkeley and Los-Angeles.
- Ligetti, L. (1964). Mongolskiye Elementı v Diyalektah Hazara v Afganistane. M.
- Marufov, Z. M. (1981). Uzbek Tilining Izohli Lugati. I-II c. Moskva.
- Müller, F. W. K. (1908). Uigurica [I]. 1. Die Anbetung der Magier, ein christliches Bruchstück. 2. Die Reste des buddhistischen „Goldglanz-Sūtra“. Ein vorläufiger Bericht. Berlin. (AKPAW. Phil.-hist. Cl. 1908: 2)
- Nadelyaev, V. vd. (1969). Drevneturkskiy slovar. Leningrad.
- Necip, E. N. (1995). Yeni Uygurca Sözlük. çev.: İklil Kurban. Ankara.
- Orucov, Ə. vd. (2006). Azərbaycan Dilinin İzahlı Lüğəti. Bakı.
- Radlov, V.V. (1893-1911). Opıt Slovarya Turkskih Nareçiy, I-II-III- IV. SPB.
- Ramstedt, G. (1957). Vvedenie v Altayskoe Yazıkoznanie. Morfologiya. M.
- Ramstedt, G.J. (1976). Kalmückisches Vörterbuch. Helsinki: Suomalais-ugrilainen Seura.
- Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki.
- Rossiya Fәndәr Akademiyahı Bashkortostan Gilmi Üzege Tarih Tel Hem Ezebiyat Institutı. (1993). Bashkort Teleneng Hüzlege I. Mәskәү.
- Salçakovna, L. (2004). Terminı Rodstva i Svoystva v Tuvinskom Yazıke. Moskva.
- Sevortyan, E. (1974). Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov. Moskva: Nauka.
- Skvortsov, M.I. (1982). Çăvaşla Vırăsla Slovar. Muskav.
- Şerbak, A.M. (1968). Sravnitelnaya Fonetika Turkskih Yazıkov. Leningrad.
- Tenishev, E.R. (1968). Tuvinsko- Russkiy Slovar. Moskva.
- Türkiye’de Halk Ağzından Söz Derleme Dergisi. II. (1939-1952). İstanbul.
- Verbitskiy, V. (1884). Slovar Altayskogo i Aladagskogo Nareçiy Turkskogo Yazıka. Kazan.
- Yudahin, K. K. (1985). Kirgizsko-Russkiy Slovar I-II. Frunze.
- Zajaczkowski, A. (1932). Sufiksy imienne i czasownikowe w jezyku zachodnio-karaimskim. Krakow.
- Zilyaeva, R.A. - Abdraxmanova G.G. (1977). Tatar Teleneng Anglatmalı Süzlege, I. Kazan.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dilbilim (Diğer), Dünya Dilleri, Edebiyatı ve Kültürü (Diğer) |
| Bölüm | Articles |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Haziran 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 20 Mayıs 2024 |
| Kabul Tarihi | 26 Haziran 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024Cilt: 48 Sayı: 1 |
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.